تأثیر نمک بر درخت انار
14 شهریور, 1402
پسیل پسته یکی از آفات مهم درختان پسته است که به برگ‌ها و شاخه‌ها آسیب می‌زند و موجب کاهش محصول میشود. برای مقابله با این آفت، استفاده از کودهای مناسب درخت پسته ضروری است. کودهای مخصوص درخت پسته که شامل عناصر غذایی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند، به افزایش مقاومت درخت در برابر آفات و بهبود رشد آن کمک می‌کنند. یکی از روش‌های مؤثر برای تأمین مواد مغذی مورد نیاز پسته، چالکود درخت پسته است که در این روش، کود در گودال‌هایی اطراف ریشه درخت دفن میشود تا به طور تدریجی جذب شود و از فرسایش خاک جلوگیری کند.
پسیل معمولی پسته (Agonoscena Pistacia Burckharat & Lautere)یکی از آفات مهم باغات پسته در ایران است که با تغذیه از شیره نباتی، خسارت جبران‌ناپذیری به محصول پسته وارد می‌آورد. پسیل معمولی پسته، بلافاصله پس از متورم شدن و باز شدن جوانه‌های پسته در روزهای اول بهار شروع به فعالیت می‌کند و جمعیت آن معمولاً به طور سریع افزایش می‌یابد. وجود تراکم شدید جمعیت حشره هم زمان با شروع مغز بستن و یا پس از آن، موجب اختلال در روند پرشدن مغز می‌گردد و در نتیجه خسارت زیادی به محصول پسته وارد میشود، به طوری که گاهی محصول سه سال متوالی را متأثر می‌سازد. به همین دلیل باغداران پسته، حساسیت شدیدی نسبت به این آفت دارند و با به کارگیری آفتکشهای مختلف سعی می‌کنند آن را کنترل نمایند. حشرات کامل و پورههای این آفت با قطعات دهانی مکنده از شیره گیاهی برگ‌ها، تغذیه می‌کنند و از این طریق سبب کاهش کمی و کیفی محصول پسته می‌شوند.
درخت پسته با نام Pistachio درختی خزان‌کننده است که از دیرباز در نقاط مختلف ایران کشت می‌شده است و جنگل‌های وحشی پسته در ناحیه شمال شق ایران به ویژه در مرز افغانستان و ترکمنستان وجود دارد و گمان می‌رود که درخت پسته حدود 3-4 هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است. ایران اولین تولیدکننده و صادرکننده پسته در جهان است و این محصول مهم باغبانی در چند دهه گذشته بیشترین سهم صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصتص داده است. بنابراین برای حفظ موقعیت جهانی پسته ایران باید با اعمال مدیریت صحیح در باغ‌ها، شرایط مناسبی را برای تولید حداکثر محصول در واحد سطح فراهم آورد. مدیریت آفات این محصول بارازش یکی از تدابیر باغداری کارآمد در این راستا است.
هر نوع موجودی که موجب زیان و خسارت به محصولات باغی و کشاورزی گردد، آفت نامیده میشود. پسته نیز مانند سایر گیاهان آفات گوناگونی دارد. ازجمله مهم‌ترین و رایج‌ترینِ این آفات، پسیل است. پسیل از آفات مکنده و نوعی حشره بومی ایران است که از گذشته تا کنون، خسارات شدیدی به باغا‌های پسته وارد کرده است. این آفت سلامت درختان پسته را تهدید می‌کند و سالانه خسارات و مشکلات اقتصادی جبران‌ناپذیری را به باغداران تحمیل می‌نماید. پسیل پسته از تنوع گونه‌ای زیادی برخوردار است؛ اما در ایران سه نوع آفت پسیل باعث تخریب درختان میشود که عبارتند از: پسیل معمولی پسته- شیره خشک، پسیل پیچندۀ برگ پسته و پسیل خونجوک.
پسیل معمولی پسته (Agonoscena pistaciae Burckardt & Lauterer) اولین آفت در گروه آفات درجه اول پسته کشور است. این حشره، آفت بومی در پسته‌کاری‌های ایران و کشورهای همجوار، همچنین گونۀ غالب در بین پسیل های پسته در ایران است. به دلیل وسعت پراکنش و اهمیت خسارت در پسته‌کاری‌های کشور، این نوع پسیل، پسیل معمولی پسته نامیده میشود و در میان پسته‌کاران استان کرمان به نام شیرۀ خشک معروف است.
این حشره بلافاصله پس از متورم شدن و باز شدن جوانه‌های درختان پسته در روزهای اول بهار شروع به فعالیت می‌کند و جمعیت آن معمولاً به طور سریع افزایش می‌یابد. پسیل معمولی پسته تا زمان ریزش برگ‌ها در پاییز روی درختان پسته حضور دارد. وجود تراکم شدید جمعیت حشره، همزمان با شروع مغز بستن پسته و یا پس از آن، موجب اختلال در روند پر شدن مغز می‌گردد و در نتیجه خسارت جبران‌ناپذیری به محصول پسته وارد میشود؛ همچنین موجب ریزش جوانه‌ها و ریزش نابهنگام برگ‌ها می‌گردد، به طوری که گاهی محصول سه سال متوالی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
پسیل معمولی پسته در طول فصل رویش درختان دو فرم مشخص فصلی، فرم تابستان‌گذران(Summer-form) و فرم زمستان‌گذران(Winter-form) و همچنین فرم سومی به نام فرم بینابینی(Inrer-form) تولید می‌کند. فرم تابستان‌گذران یعنی جمعیتی از این آفت که در بهار در شرایط طبیعت به وجود میآید و به طور مکرر تجدیدی نشل می‌کند و تا اوایل پاییز روی درختان پسته فعالیت دارد. فرم زمستان‌گذران تحت تأثیر شرایط محیطی یعنی کاهش دما و طول روز از اواخر مهر به وجود میآید. در شرایط طبیعی جمعیت فرم بینابینی در مهر و آبان در باغ‌های پسته دیده می‌شوند و شدیداً فعالیت دارند. جمعیت فرم زمستان‌گذران پس از ظاهر شدن در پاییز توانایی زاد و ولد ندارند. افراد این فرم، اعم از حشرات ماده یا نر دارای جثۀ درشت‌تر و از نظر رنگ تیره‌تر از افراد فرم تابستان‌گذران هستند.
عمده‌ترین مکان برای زمستان‌گذرانی جمعیت فرم زمستان‌گذران، زیر درختان پسته یعنی در زیر علف‌های هرز و بقایای گیاهی از جمله برگ‌های ریخته شده در محل سایه‌انداز درختان پسته است؛ همچنین مواد آلی مانند ضایعات و بقایای گیاهی خارج شده از ترمینال‌های فرآوری پسته، کودهای دامی انباشته شده در حاشیه و اطراف باغ، علف‌های هرز و سایر مواد گیاهی تلنبار شده در قسمت‌های مختلف باغ، محل مناسبی برای زمستان‌گذرانی حشرات کامل فرم زمستان‌گذران از اواخر پاییز تا اوایل بهار است.
در ایران پسیل پیچندۀ برگ پستهMegagonoscena viridis (Baeva) ، روی درختان پسته، بنه و کسور زندگی می‌کند. این گونه، به صورت لکه‌ای در بسیاری از مناطق پسته‌کاری و رویش‌گاه‌های پسته وحشی حضور دارد. در ابتدای بهار همزمان با شروع رشد جوانه‌ها و پدیدار شدن برگ درختان پسته، پوره‌ها از حاشیۀ برگچه‌های جوان شروع به تغذیه می‌کنند.
تغذیۀ پوره‌ها موجب پیچیدگی برگ از محل لبه‌های دو طرف به سمت رگبرگ اصلی میشود.حشرات کامل، درمحل زاویه بین جوانه‌ها و سرشاخه تخم‌گذاری می‌نمایند. تخم‌ها کشیده(دوکی شکل) و به رنگ صورتی روشن است. بر روی سطح تخم‌ها، پرزهای سفید رنگ مشاهده میشود. پسیل پیچندۀ برگ پسته یک نسل در سال دار و از آفات درجه سوم پسته محسوب میشود.
پسیل خونجوک Agonoscena bimaculate Mathur، به طور محدود در استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان روی درختان کسور(چاتلانقوش) زندگی می‌کند. این حشره قادر به تغذیه و زادآوری روی درختان پسته اهلی نیز است؛ اما فعلاً حضور گسترده‌ای روی این درختان ندارد.
برای کاهش خسارت‌های ناشی از پسیل پسته، حتماً باید با این آفت مبارزه شود. کنترل و مبارزه با پسیل از سه طریق بیولوژیک، مکانیکی و شیمیایی امکان‌پذیر است. در این مقاله به روش مقابله شیمیایی با پسیل پسته پرداخته میشود.
زمانی که آفت پسیل بیش از حد رشد کند و سایر روش‌های غیرشیمیایی ناکارآمد شوند، بهتر است از روش مقابله شیمیایی و محلول‌پاشی جهت کنترل آفت استفاده گردد. شست‌وشو با صابون‌های کشاورزی، محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم، محلول‌پاشی سولو پتاس‌ها و در نهایت استفاده از سموم تخصصی مثل نویگیتور و مموری از بهترین راهکارها هستند. باید توجه نمود که استفاده از سموم کنترل پسیل پسته، آخرین راهکار است؛ زیرا روش‌های شیمیایی مضرات زیادی مانند آسیب زدن به محیط زیست، کاهش کیفیت پسته، نابودی حشرات مفید و… در پی دارد. از طرفی سمپاشی بی‌رویه و خودسرانه باعث افزایش مقاومت آفات و پدیده مقاومت میشود؛ بنابراین توصیه میشود قبل از استفاده از هر یک از این روش‌ها، با متخصصان و کارشناسان گیاهپزشک مشورت گردد.
صابون‌های کشاورزی، عاملی تمیزکننده هستند که با تخریب پوست حشرات مانع تنفس آنها می‌شوند؛ علاوه بر این، صابون می‌تواند به جلوگیری از رشد قارچ‌ها و باکتری‌های بیماری‌زا در گیاهان نیز کمک کند. استفاده از صابون‌های کشاورزی در شست‌وشوی درخت و کنترل آفات و بیماری‌ها تأثیر زیادی دارد. با شست‌وشوی سطح برگ توسط این صابون‌ها، تخم آفت از روی برگ جدا میشود و زاد و ولد نسل‌های بعدی آفت را کاهش می‌دهد. صابون در فرآیندهای شست و شو به تنهایی قابل استفاده است و اگر به تنهایی استفاده شود، تأثیر بیشتری خواهد داشت. صابون‌ها نباید به طور مستقیم با کودها و سموم مختلف ترکیب شوند و باید پس از اینکه سم یا کود کامل در آب حل شد، آنگاه صابون را اضافه کرد.
زمانی که آفتی مثل پسیل تخم‌گذاری می‌کند، باید با استفاده از صابون‌های کشاورزی، شست‌وشو انجام گیرد تا تخم‌ها و لاروها از روی برگ سقوط کنند، به این ترتیب، صابون باعث مرگ آنها میشود(به محض مشاهده متوسط پوره پسیل روی برگچه‌ها، از اوایل اردیبهشت تا اواسط خرداد ماه)؛ اما باید دقت شود که اگر شست‌وشو به صورت مداوم انجام گیرد و لایه واکسی روی برگ از بین برود، سیستم دفاعی برگ ضعیف می‌گردد و بیماری‌ها توسعه می‌یابند. استفاده از صابون در مراحل اولیه مشاهده آفت، به پیشگیری از هجوم آفات کمک می‌کند و سبب استفاده کمتر از سموم و عدم ایجاد پدیده مقاومت میشود. ضمن اینکه صابون‌ها با پاکسازی سطح برگ به کاهش آلودگی و افزایش سطح جذب کودها و مواد مغذی کمک می‌کنند. میزان استفاده از صابون نیز به نوع سم و یا کود، علت کاربرد و نوع آفت بستگی دارد.
یکی از بهترین روش‌ها جهت کنترل پسیل پسته، استفاده از کودهای مایع بیولوژیک؛ مانند سیلیکات پتاسیم است که نه تنها در کاهش جمعیت پسیل موثر است، بلکه برای تغذیه برگ‌ها نیز فایده دارد. انواع کود سیلیکات پتاسیم نقش مهمی در افزایش مقاومت درختان پسته دارند و به مبارزه با آفت پسیل کمک می‌نمایند. از مزایای کود سیلیکات پتاسیم می‌توان به افزایش مقاومت درخت پسته در برابر شرایط نامساعد محیطی مثل آفت پسیل پسته، بهبود ساختمان سلولی، افزایش باردهی و تناژ پسته و بهبود کیفیت خاک اشاره کرد.
بهترین زمان استفاده از کود سیلیکات پتاسیم نیز در مرحله پر شدن دانه پسته است؛ زیرا باعث انتقال مواد قندی از برگ‌ها به میوه میشود و در پر شدن مغز آن نقش دارد. در صورت مشاهده علائم آفات پسته مثل پسیل، به منظور افزایش مقاومت درخت، بهتر است محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم انجام شود. میزان مصرف کود سیلیکات پتاسیم به عواملی مانند زمان کاربرد، نحوه استفاده از کود، شرایط اقلیمی، نیاز درخت و خاک بستگی دارد. این کود به دو روش آبیاری(آبکود) و محلول‌پاشی قابل استفاده است؛ اما روش محلول‌پاشی به علت جذب سریع و اثرگذاری در زمانی کوتاه جهت مقابله با آسیب پسیل پسته نسبت به روش آبیاری، اولویت بیشتری دارد؛ همچنین برای اثر بخشی سریع‌تر می‌توان این کود را با کود آمینو اسید ترکیب کنید و سپس کوددهی پسته صورت پذیرد.
انواع کود سولوپتاس ، به دلیل دارا بودی درصد بالایی از عنصر پتاسیم، قادر هستند رشد و تولید محصول در درخت پسته را تحت تأثیر قرار دهند و سلامت گیاه پسته را تضمین کنند. استفاده مناسب از سولوپتاس می‌تواند به تقویت درختان پسته کمک کند و از این طریق مقاومت درخت در برابر حملات پسیل پسته را افزایش دهد. جهت کنترل پسیل پسته، بهتر است سولوپتاس را به شکل محلول‌پاشی برگی یا کود آبیاری استفاده کرد. استفاده منظم از سولوپتاس می‌تواند به پیشگیری از حمله پسیل پسته کمک کند، زیرا گیاه با داشتن عناصر مغذی کافی مقاوم‌تر میشود. سولوپتاس‌ها تأثیرات مثبت زیادی بر پسته دارند و موجب افزایش خصوصیات مثبت کیفی همچون خندانی، وزن و کاهش خصوصیات منفی نظیر پوکی، خندان نشدن و … دارد، به همین دلیل در بازه زمانی پر شدن مغز پسته، در اواسط تابستان، کود سولوپتاس بهترین گزینه برای پسته است.
به طور کلی عنصر پتاسیم نقش بسزایی در کیفیت محصول پسته دارد و در رشد و افزایش باردهی درخت پسته نقش کلیدی ایفا می‌کند. درواقع عنصر پتاسیم، باعث افزایش مقاومت درخت پسته در مقابل تنش‌هایی همچون شوری، کم‌آبی، سرمازدگی و آفت‌ها میشود؛ این افزایش مقاومت می‌تواند به حفظ سلامت و عملکرد بهتر درختان پسته کمک کند و موجب تولید محصولاتی باکیفیت شود. به بیان بهتر، با حضور عنصر پتاسیم ضخامت دیواره سلولی در پسته افزایش می‌یابد و هجوم آفات و بیماری‌ها امکان‌ناپذیر میشود؛ بنابراین می‌توان گفت استفاده از کودهای پتاس بالا و سولوپتاس‌ها، به دلیل دارا بودن درصد بالایی از عنصر پتاسیم، موجب مقاومت پسته در برابر بیماری‌ها و آفاتی نظیر پسیل، می‌گردند.
بهترین سم برای پسیل پسته با توجه به مرحله رشدی آفت، جمعیت آفت، زمان برداشت محصول (به علت دوره کارنس سم مورد استفاده) و تناوب استفاده از سموم، انتخاب میشود؛ چرا که سموم مؤثر علیه پسیل معمولی پسته فراوان هستند. اغلب سموم موثر علیه پسیل مانند کنسالت، زولون، استامی پرید، موونتو، آکتارا، کالیپسو و مموری بر روی پورههای آن اثر می‌گذارند. زمان و بهترین سم جهت مقابله با پسیل معمولی پسته باید با نظر کارشناسان متخصص انتخاب شود.
بر اساس نتایج پژوهش‌ها و تحقیقات درباره سموم مناسب مبارزه با آفت پسیل پسته، از آن‌جا که کنترل پسیل پسته در طول سال به چندین بار سمپاشی نیاز دارد؛ آفت‌کش گياهي دایابون، کود سيليکات پتاسيم و آب‌پاشي به دليل سازگاری با محيط زیست و آفت‌کش موونتو به دليل دوام بيشتر برای کنترل این آفت مناسب هستند؛ همچنين آفت‌کش استارکل به دليل تأثير سریع مي‌تواند در مدیریت تلفيقي پسيل معمولي پسته به کار رود.
آفت‌کش اسپیروتترامات (Spirotetramat) یا موونتو(Movento) از جمله مشتقات اسید تترونیک است که در شرایط آزمایشگاهی و گلخانه‌ای، کارآیی مناسبی روی مجموعه‌ای از آفات مکنده از جمله پسیل در میزبان‌های مختلف به ویژه پسته نشان داده است. موونتو(نویگیتور) یک حشره‌کش سیستمیک است که بعد از سمپاشی با حرکت دو طرفه، از طریق آوند چوب و آبکش به طرف بالا و پایین در گیاه حرکت می‌کند. این سم در ایران برای مبارزه با پسیل پسته به ثبت رسیده است. این ترکیب در ساخته شدن چربی در بدن حشرات، از طریق کاهش فعالیت استیل کوانزیم آ، اختلال ایجاد می‌کند. این شرایط، کاهش قدرت باروری و در نهایت مرگ حشره را در پی خواهد داشت.
دایابون یک آفت‌کش جدید گیاهی و زیست‌سازگار است که از روغن کرچک تهیه شده است. این آفت‌کش کوتیکول آفت را تخریب می‌نماید و حشره به تدریج آب بدن خود را از دست می‌دهد؛ بنابراین آفت هر قدر هم که به آفتکشهای شیمیایی مقاوم شده باشد، در مقابل دایابون نمی‌تواند مقاومت نماید و به این ترتیب نژادهای مقاوم از بین خواهند رفت.
در رابطه با اثر ترکیبات گیاهی روی پسیل معمولی پسته نیز مطالعاتی انجام شده و با آفتکشهای شیمیایی مقایسه شده است از جمله: در مطالعه‌ای تأثیر کشندگی آفتکشهای آبامکتین، هگزافلومورون، پی‌متروزین، کائولین و صابون گیاهی پالیزین نشان داد که صابون پالیزین با ۵4 درصد تلفات بالاترین اثرکشندگی و بعد از آن سم آبامکتین با 83 درصد رتبه دوم و کائولین با 74 درصد رتبه سوم را به خود اختصاص داده‌اند.
استارکل (دینوتفوران)حشره‌کشی سیستمیک، تماسی و گوارشی از نسل سوم حشره‌کش‌های نئونیکوتینوئیدی است. استارکل بعد از سمپاشی هم از طریق شاخ و برگ و هم از طریق ریشه‌ها جذب می‌گردد و به تمامی اندام‌های گیاه منتقل میشود. این ترکیب به گیرنده‌های نیکوتینیک استیل کولین در ناحیه پس سیناپس متصل میشود و از جذب استیل کولین در ناحیه پس سیناپس جلوگیری می‌کند، بنابراین استیل کولین در ناحیه سیناپس جمع می‌گردد؛ درنتیجه این امر موجب تشنج، فلج، بیهوشی و نهایتاً مرگ سریع آفت می‌گردد.(تهامی زرندی و همکاران، 1401: 271)
سخن پایانی
پسیل یکی از مهم‌ترین و خسارت‌زاترین آفات درختان پسته است که باید به طور ویژه مورد توجه قرار بگیرد. آخرین راهکار برای مقابله با این آفت استفاده از سموم شیمیایی و مبارزه تلفیقی با آن است. کارآمدترین روش و سم مصرفی برای مبارزه با پسیل باید به کمک مشورت با کارشناسان متخصص و در نظر گرفتن کلیه شرایط باغ تعیین شود؛ بنابراین بهتر است قبل از هر اقدامی با متخصصان گیاهپزشک مشورت نمایید و سپس نسبت به مبارزه با آفت پسیل اقدام کنید. مبارزه با آفت پسیل بیش از پنج دهه قدمت دارد و تاکنون سموم و آفتکشهای بسیاری به این منظور به کار گرفته شده و به علت ظهور پدیده مقاومت در این حشره، آفت‌کش‌ها یکی پس از دیگری تأثیر خود را از دست داده‌اند؛ بنابراین باید از آفتکشهای کم دوام و ناپایداری استفاده کرد که برای آفت هدف و سنین مختلف پسیل از پوره تا حشره بالغ، بسیار تخصصی باشند.
منبع
تهامی زرندی، سیدمحمدرضا و همکاران (1401)، روش‌های کنترل شیمیایی و زراعی پسیل معمولی پسته، دانش گیاهپزشکی ایران، دورة 53، شمارة 2
دسته بندی محصولات