علت و درمان شیره زدن درختان

شیرۀ درخت یا صمغ چیست؟

صمغ یا اَنگُم یا رزین (Resin)، به شیرۀ درختان گفته می‌شود که اغلب در فصل بهار از شاخه‌ها و تنه درختان خارج می‌شود. به این وضعیت شیره زدن می‌گویند. ترواش شیره گاهی اوقات در فصل پاییز نیز رخ می‌دهد.

شیره گیاهی در آوندهای چوبی به طور عمده از آب تشکیل شده و حاوی هورمون‌ها، مواد معدنی و مواد مغذی است. شیره در آوندهای آبکش ( Phloem ) معمولاً از آب به علاوۀ مقداری قند، هورمون و عناصر معدنی حل شده در آن، تشکیل شده است.

علت شیره زدن درختان

ترواش شیره می‌تواند طبیعی یا غیرطبیعی باشد.

علت شیره زدن درختان در حالت طبیعی

در حالت طبیعی، دما یا رطوبت داخلی درخت موجب ترواش طبیعی شیره می‌شود. شیره گیاهی به کمک دی‌اکسیدکربن در درخت جریان پیدا می‌کند.

گاهی اوقات دی اکسید کربن موجود، باعث افزایش فشار در داخل درخت می‌شود. در چنین حالتی اگر زخم یا منفذی در پوست درخت وجود داشته باشد، فشار موجود، نیرویی به شیره وارد می‌کند که سبب تراوش آن به خارج از درخت می‌گردد.

تنش‌های دمایی(سردی هوا) نیز با ایجاد ترک در پوسته درخت، زمینه خروج شیره را فراهم می‌کنند.

در آغاز فصل بهار، نوسانات دمایی(گرمای هوا در حالی که درخت هنوز خواب است) فشار درونی درخت را بالا برده و منجر به ترشح شیره از منافذ و شکاف‌های تنه درخت می‌شود.

علت شیره زدن درختان در حالت غیر طبیعی

در حالت غیر طبیعی آفات، بیماری‌های باکتریایی و قارچی علت ترشح شیره به خارج از درخت هستند.

معمولاً درختان هسته‌دار بیش از سایر درختان، درگیر ترشح صمغ می‌شوند. در چنین حالتی درخت دچار تاول‌زدگی و ترواش نامطلوب شیره می‌شود.

وجود هر نوع شکاف و آسیب‌دیدگی در تنه درخت نیز، زمینه خروج صمغ را فراهم می‌کند و متعاقب آن عوامل بیماری‌زا هم قادرند به درخت نفوذ نمایند و سبب آلودگی درخت شوند.

اغلب آلودگی‌های قارچی در اثر شیوه‌های نادرست آبیاری  و عدم استفاده دقیق از کودهای حیوانی رخ می‌دهند و منجر به شیره زدن درختان می‌گردند. درنهایت شیره زدن درخت باعث می‌شود سایر حشرات و انواع قارچ‌ها و باکتری‌ها جذب درخت شوند و بیماری‌های ثانویه‌ای در درخت ایجاد کنند.

از جمله معضلات شیره زدن، آفت‌زدگی و هجوم حشرات جونده و حفار به سمت درختان میوه است. تجمع صمغ روی تنه، حشرات را به خود جذب می‌کند. در صورتی که صمغ صابون مانند و قابل توجه‌ای بر روی پوست درخت، در حال خشک شدن مشاهده گردد و موادی شبیه به خاک اره در قاعده درخت دیده شود، به احتمال قوی، درختان مورد هجوم آفات حفار قرار گرفته‌اند.

از جمله عللی که به طور غیرطبیعی منجر به شیره زدن درختان می‌شوند عبارت‌اند از:

1- انواع قارچ‌های عامل پوسیدگی ریشه

از جمله قارچ‌های مسبب پوسیدگی ریشه می‌توان به خانواده فیتوفترا اشاره کرد. گونه‌های مختلف فیتوفترا شامل Phytophthora. cactorum، cinnamomi P.، P.citricola عامل بیماری گموز در درختان هستند که سبب پوسیدگی ریشه و طوقه درختان می‌شوند و درنهایت طوقه‌ و تنۀ آن‌ها نیز علائمی از خود نشان می‌دهند که شانکرهایی به طول چند سانتی‌متر و یا چند متر بر روی آن‌ها به وجود می‌آید و باعث می‌شود رنگ بافت از قهوه‌ای بسیار روشن تا کاملاً سیاه تغییر کند و از این ناحیه که شانکر نامیده می‌شود، صمغی شیری رنگ خارج می‌گردد که به مرور به رنگ خاکستری تا سیاه تبدیل می‌شود.

درواقع ترشح صمغ و شیره زدن توسط درخت، نوعی مکانیزیم دفاعی درخت و پاسخی به تنش‌های محیطی (آ سیب‌های بیماری‌زا، حشرات و آفات و صدمات مکانیکی) است.

به طور معمول، این بیماری‌های قارچی زمانی رخ می‌دهد که یا تنه درخت در معرض رطوبت بیش از حد مانده باشد و یا خاک به مدت طولانی از آب اشباع شود.

5 عامل بیماری های قارچی و شیره زدن درخت

عوامل زیر زمینه‌ساز بیماری‌های قارچی و درنتیجه شیره زدن درختان می‌شوند:

1. آبیاری پای تنه درخت

آبیاری پای تنه درخت به ‌طوری ‌که تنه و طوقه درخت خیس شود، باعث پوسیدگی ریشه‌ها، طوقه و یقه می‌گردد. در چنین وضعیتی، زمینه ابتلا به بیماری‌های قارچی مانند رزلینیا (Rosellinia necatrix) و فیتوفترا(Phytophthora) افزایش می‌یابد و بیماری پوسیدگی طوقه (گموز) و پوسیدگی ریشه درخت رخ می‌دهد که از جمله علائم آن، ترک خوردن پوست طوقه و ترشح شیره یا صمغ است. توصیه می‌شود آبیاری درختان به فاصله حداقل ۳۰ سانتی‌متری از تنه درخت انجام شود.

2. کوددهی پای تنه درخت

روش استفاده نادرست از کودهای شیمیایی و حیوانی، پای تنۀ درخت، باعث وارد کردن تنش به ریشه‌ها می‌شود؛ درنتیجه منجر به ایجاد پوسیدگی در ریشه و طوقه می‌گردد و در این حالت نیز به بروز بیماری‌های قارچی منجر می‌شود که باعث شیره زدن درخت می‌‌شود.

3. آبیاری نامناسب

تأمین نادرست رطوبت در خاک و آبیاری نامنظم در مدار نادرست و مقادیر کم و زیاد، باعث عدم جذب یکسان آب توسط ریشه می‌شود و پوسیدگی ریشه را به همراه دارد.

4. وجود لایه‌های محدودکننده ریشه در عمق خاک

در خیلی از خاک‌ها، لایه‌های رسی سنگین در عمق ۴۰ سانتی‌متری وجود دارد که طبیعتاً باعث ماندابی در مدت طولانی و درنتیجه پوسیدگی ریشه و درنهایت ترشح شیره از تنه درخت می‌شود. بهترین راهکار در چنین وضعیتی اصلاح خاک است.

5. بافت‌های چسبنده و سنگین خاک

بافت‌های چسبنده و بافت رسی در خاک، به دلیل ظرفیت نگهداری بالای آب؛ باعث پوسیدگی ریشه و طوقه درختان می‌شوند و همان‌طور که در موارد قبلی نیز اشاره شد، هرگونه پوسیدگی در ناحیه ریشه و طوقه، سبب ابتلا به بیماری‌های قارچی و درنتیجه بیماری گموز و ترشح شیره از تنه درخت می‌شود. بهترین راه‌حل در این حالت، اخذ تدابیر اصلاحی در مدیریت آبیاری باغ است.

2- شانکر باکتریایی (Bacterial Canker)

شانکر باکتریایی یکی از بیماری‌هایی است که منجر به شیره زدن درخت می‌شود. این بیماری باکتریایی به طور معمول، در درختانی که در گذشته دچار جراحت ناشی از فشار، هرس یا ترک خوردگی ناشی از سرمازدگی شده‌اند، رخ می‌دهد. در چنین جراحاتی باکتری‌ها از طریق ترک‌ها یا منافذ به وجود آمده، به داخل گیاه نفوذ می‌کنند و باعث می‌شوند، فشار صمغ داخل درخت به صورت غیر طبیعی بالا برود؛ در نتیجه صمغ از طریق ترک‌ها یا منافذ گیاه آلوده، از تنه درخت به خارج تراوش کند. درختانی که به شانکر باکتریایی مبتلا می‌شوند، ممکن است شاخه‌هایشان پژمرده شود یا از بین بروند.

10 راه پیشگیری از شیره زدن درختان

با رعایت موارد زیر، تا حد زیادی می‌توان از شیره‌ زدن و گموز در درختان جلوگیری نمود:

1. عدم احداث باغ در خاک‌هایی با زهکش نامناسب
2. انتخاب و خریداری نهال‌های گواهی شده، مقاوم به بیماری و سرمازدگی
3. رعایت عمق مناسب هنگام کشت نهال و اجتناب از کشت عمیق آنها
4. پرهیز از آبیاری غرقابی و استفاده از روش آبیاری کرتی و قطره ای تا حد ممکن
5. کاهش علف‌های هرز و شاخ برگ اضافی اطراف تنه درختان جهت جلوگیری از آسیب رسیدن به تنه درخت
6. دقت در فواصل و مدار آبیاری درختان
7. اجتناب از تجمع آب در اطراف تنه به مدت طولانی
8. تقویت سلامت درختان و محافظت در برابر بیماری‌های عفونی و آفت‌های پاتوژن به ویژه آفاتی نظیر سیتوسپورا یا شانکر چند ساله مخصوصاً در درختان با میوه تک‌هسته‌ای مانند زردآلو، گیلاس، هلو و آلو
9. دقت در استفاده از تجهیزات چمن‌زنی و باغی جهت جلوگیری از آسیب به بافت درخت
10. هرس زمستانه به موقع

درمان شیره زدن درختان

بهترین شیوه درمان، جهت شیره زدن درختان، بررسی علل شیره زدن و رفع آن است؛ همچنین نکات پیشگیرانه باید رعایت شود. سپس بهتر است در اولین فرصت صمغ از سطح تنه درخت پاک شود تا از مشکلات ثانویه جلوگیری به عمل آید و به اصلاح تنه درخت ضدعفونی گردد.

به این منظور باید شانکر، شیره و صمغ ترشح شده را پاک کرد(پوسته‌ها با تیغ یا چاقو تراشیده شود) تا به قسمت سالم تنه رسید، سپس برای پوشش، پانسمان و ضدعفونی از محلول بردوفیکس استفاده نمود.

غلطت بردوفیکس نباید خیلی رقیق و نه خیلی غلیظ باشد. در ادامه می‌توان از محلول بردوفیکس با غلظت 2% (2 لیتر سم در 100 لیتر آب) برای آبیاری محدوده ریشه نیز استفاده نمود.

بهترین زمان درمان شیره زدن درختان

بهترین زمان برای این روش پاییز و زمستان است؛ البته در صورت نیاز می‌توان در سایر فصول نیز از آن استفاده نمود؛ اما باید بدانیم شیره زدن تنه درختان می‌تواند نشانه بیماری باشد و استفاده از قارچ‌کش به‌تنهایی راه  درمان آن نیست و حتماً باید علت شیره زدن مشخص و تا حد ممکن برطرف گردد تا به نابودی درخت و باغ ختم نشود.

همان‌طور که گفته شد انواع درختان میوه‌دار، به ویژه هسته‌دارانی از سردۀ پرونوس (Prunus L) مانند آلو، هلو، شلیل، زردآلو، بادام، گیلاس، آلبالو و گوجه‌سبز به شیره زدن حساس‌تر هستند.

این درختان نسبت به گونه‌هاي مختلف قارچ، مانند قارچ فيتوفتورا حساس هستند. استفاده از پايه‌های مقاوم، در مديريت بيماری‌های گياهی خاكزاد ناشی از قارچ Phytophthora اهمیت بسزایی دارد. بروز و شدت پوسیدگی‌های ریشه و یقه در درختان میوه به طور مستقیم و کامل با رطوبت خاک در ارتباط است.

اگرخاک از آب اشباع باشد قارچ به سرعت تکثیر می‌شود و بیماری پیشرفت می‌کند. شرایط آب و هوایی مرطوب و محدوده دمای ١۵ الی ٢٣ درجه سانتی‌گراد تاثیر زیادی در رشد عامل بیماری پوسیدگی دارد.

علت شیره زدن درخت گوجه سبز + راهکار درمان

یکی از معضلات اصلی درخت گوجه سبز، ترشح صمغ یا شیره زدن این درخت است که در اغلب موارد در مناطق سرد و کوهستانی رخ می‌دهد.

مهم‌ترین عامل این پدیده بیماری شانکر است که در اثر قارچی به نام سیتوسپورا به وجود می‌آید. عامل قارچی در میان برگ و میوه‌های آلوده که در کف باغ ریخته، زمستان‌گذرانی می‌کند و در فصل بهار و با مساعد شدن هوا و شروع بارندگی، روی شاخه‌های جوان درختان می‌روند.

در این هنگام اگر به دلیل هرس نامناسب یا شرایط نامساعد آب و هوایی، زخم یا شکافی در شاخه‌ها و تنه درختان وجود داشته باشد، در شرایط بارندگی و رطوبت بالا، قارچ به درخت نفوذ می‌کند و علائم آن در برگ و سرشاخه‌ها به سرعت مشاهده می‌شود؛ همینطور موجب سوزاندن شکوفه‌ها می‌گردد.

شانکر سیتوسپورایی یکی از دلایل اصلی کاهش عملکرد درختان گوجه سبز به ویژه در مناطق سردسیر است.

روش کنترل بیماری درختان گوجه سبز

مؤثرترین راهکار در کنترل این بیماری، مدیریت زمان هرس است که با وقوع بارندگی مصادف نشود تا احتمال ابتلا شدت نیابد. البته انتخاب ارقام مقاوم نیز در پیشگیری از بیماری اهمیت بالایی دارد.

پوسیدگی رزلینیایی ریشه و پوسیدگی فیتوفترایی طوقه و ریشه در درختان گوجه سبز نیز می‌توانند از عوامل زمینه‌ساز شیره زدن درخت باشند. مدیریت نادرست آبیاری، استفاده از سیستم آبیاری غرقابی و سطحی، عدم توجه به زهکشی مناسب باغ در زمان احداث و تماس مستقیم آب با ریشه و طوقۀ درختان گوجه سبز سبب توسعۀ این بیماری‌ها می‌شود.

کنترل این بیماری‌ها در گرو کنترل همین عوامل توسعه‌دهندۀ بیماری است.

از عمده‌ترین روش‌های مقابله با شیره زدن درختان گوجه سبز عبارتند از:

• خرید نهال مقاوم و سالم
• احداث باغ در زمینی عاری ازآلودگی
• تدابیر مدیریتی در احداث باغ
• استفاده از سیستم‌های آبیاری تحت فشار
• کنترل شیمیایی در صورت بروز بیماری و یا طغیانی شدن آن در باغ

علت شیره زدن درخت گیلاس + راهکار درمان

درختان گیلاس نیز به دلیل پوستۀ نازک و باردهی زودهنگام بیشتر در معرض شیره زدن هستند. مهم‌ترین دلایل تولید صمغ در درخت گیلاس عبارت‌اند از:

1. آسیب‌دیدگی درخت در اثر ضربه
2. هرس نامناسب و شکستگی شاخه‌های درخت
3. آفتاب سوختگی تنۀ در خت گیلاس
4. تحریک درخت به واسطۀ هجوم حشرات ساقه‌خوار
5. بیماری‌های قارچی و باکتریایی

شایع‌ترین عامل بیماری در درخت گیلاس که به ترشح صمغ از درخت منجر می‌شود، شانکر باکتریایی است. عامل این بیماری یک باکتری به نام سودوموناس(Pseudomonas syringae) است.

این پاتوژن می‌تواند سایر درختان میوه مانند آلو، زردآلو و هلو را نیز تحت تأثیر قرار دهد. از علائم شانکر باکتریایی می‌توان به بروز لکه‌ها یا سوراخ‌های قهوه‌ای رنگ بر روی برگ‌ها و همچنین خشک شدن شاخه‌های جدید و جوان درخت اشاره کرد. ممکن است درختان آلوده، در فصل بهار شکوفا نشوند یا از برگ زدن خودداری کنند.

کنترل بیماری درخت گیلاس

برای درمان بیماری شانکر باکتریایی درخت گیلاس، ابتدا باید صمغ خارج شده را از تنه درخت جدا کرد؛ سپس درختان را با ترکیبات مسی مانند بردوفیکس یا اکسی کلرید مس سمپاشی نمود. استفاده از رنگ محافظ تنه درختان هم تأثیر زیادی در کنترل این باکتری دارد.

باید توجه نمود که مبارزه با شانکر باکتریایی به تداوم و استمرار نیاز دارد و با یک بار سمپاشی از بین نخواهد رفت. لازم به ذکر است، در هنگام ابتلا به بیماری شانکر استفاده از کودهای حاوی ازت بالا، شدت بیماری را افزایش می‌دهد و بهتر است از کودهای پتاسه، سیلیکات و کلسیم استفاده گردد.

کنترل شیره زدن درختان گیلاس

به طور کلی اتخاذ تدابیر مدیریتی مناسب مانند هرس صحیح، استفاده از ابزار هرس استرلیزه برای جلوگیری از انتشار آلودگی، اقدامات پیشگیرانه جهت مبارزه با آفات مانند استفاده از حشره‌کش‌های فعال، از بین بردن شاخه‌های آلوده در فصل زمستان و استفاده از قارچ‌کش‌های سیستمیک از روش‌های عمده برای اجتناب از شیره زدن درختان گیلاس می‌باشد.

شیره زدن درخت زردآلو + عوامل اصلی شیره زدن

درخت زردآلو نیز از جمله درختان حساس به ترشح صمغ است و این پدیده در باغ های زردآلو به وفور دیده می‌شود. اگر صمغ روی درخت زردآلو به صورت چسبنده و بیضی شکل با رنگی شفاف و یا در مواردی تیره باشد، دلیل اصلی آن، وجود بیماری‌های قارچی در درختان زردآلو است و بیماری شانکر باکتریایی از جمله عوامل اصلی این حالت است. حمله حشرات ساقه‌خوار و پوست‌خوار نیز منجر به شیره زدن درخت زردآلو می‌گردد.

از دیگر عوامل اصلی در شیره زدن درخت زردآلو می‌توان به شرایط اقلیمی منطقه اشاره نمود؛ زیرا برخی آفت‌ها در شرایط اقلیمی خاص امکان رشد و پرورش دارند و این خود باعث می شود در فصل بهار با آغاز فعالیت رویشی درختان آفت‌ها نیز فعالیت خود را آغاز کنند و باعث آلوده شدن درختان شوند؛

همچنین عواملی مانند کم‌آبی، سرما، بادهای شدید و آسیب‌های عمدی و غیر عمدی به درختان و زردآلو و یا هر عاملی که در ترک خوردن پوست درخت مؤثر باشد، سبب خروج صمغ از تنه درخت می‌شود. صمغ تولید شده در اثر عوامل غیر بیماری‌زا، اغلب رنگ روشن‌تری دارد. صمغ تولید شده در اثر حشرات، به طور معمول به فضولات لاروها آلوده است.

انتخاب نهال مقاوم نسبت به آفات و حشرات و در نظر گرفتن شرایط اقلیمی منطقه در زمان احداث باغ، نیز مقابله با بیماری‌های و جلوگیری از آسیب تنه درختان از راهکارهای جلوگیری از شیره زدن درختان زردآلو است.

محصولات مناسب جهت شیره زدن درختان

همان طور که گفته شد، شیره زدن یک مکانیسم دفاعی است که درخت به هنگام تنش از خود بروز می‌دهد، بنابراین رفع مشکل در گرو تعیین درست علت ترشح صمغ است.

عمده‌ترین عوامل نیز به مدیریت باغ‌ها بر می‌گردد؛ اما به منظور ضدعفونی محل شانکر و ترشح صمغ بر روی تنه درختان می‌توان از ترکیبات مسی مانند بردوفیکس استفاده نمود.

سم قارچ‌کش بردوفیکس باغبان تاک و سم قارچ‌کش بردو کاوش، گزینه‌های مناسبی برای این کار هستند.

قارچ‌کش بردوی کاوش به دلیل ماندگاری بالا پس از بارش باران و قابلیت اختلاط با اکثر حشره‌کش‌ها، میکروالمنت‌ها و روغن ولک، یک محلول بسیار قوی قارچ‌کش و باکتری‌کش محسوب می‌شود که کارآیی مؤثری در مقابله با شیره زدن و گوموز و شانکر درختان دارد.