روش های جلوگیری از سرمازدگی درخت زردآلو در فصل بهار و زمستان

درخت زردآلو (نام علمی: Prunus armeniaca Rosaceae) جزء درختان میوه ده است که در آب‌وهوای معتدل گرم بهتر از نقاط دیگر رشد می‌کند و در نقاط سرد باید آن را در مقابل آفتاب کاشت. یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که باغداران زردآلو با آن مواجه هستند روبه‌روشدن با سرمای دیررس بهاره است، این مشکل فیزیولوژیک در بسیاری از باغات کشور در فصل بهار و پس از شکوفاشدن درختان رخ می‌دهد، باغداران برای جلوگیری از خسارت سرمازدگی بهاره در باغات خود راهکارهای بسیاری را امتحان کرده‌اند؛ اما تنها برخی از این راهکارها توانسته در برابر خسارات ناشی از سرمازدگی و کاهش محصول پاسخی جزئی نشان بدهد.

در سال‌های اخیر شاهد ازبین‌رفتن محصول زردآلو در سطح وسیع و چشمگیری هستیم. سرمازدگی دیررس بهاره درختان معتدل زود گل مانند زردآلو از لحاظ اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا سرمای بهاره آفت و دشمن اصلی تولیدکنندگان میوه زردآلو در ایران و سراسر جهان است و میزان تولید محصول میوه زردآلو در مناطق زردآلو خیز به سرمای بهاره بستگی دارد. سرمای دیررس بهاره می‌تواند با تأثیر بر گرده‌افشانی گل‌ها و آسیب به اندام‌های گل و میوه‌های جوان، خسارت شدیدی را بر عملکرد محصول تحمیل کند؛ چراکه گل‌های درخت زردآلو در مناطق معتدله زودتر از سایر درختان میوه در بهار شکفته می‌شوند و به همین دلیل گل‌ها و به‌ویژه میوه‌های جوان زردآلو در معرض خطر سرمای بهاره می‌باشند.

چگونه از سرمازدگی درخت زردآلو و خسارات ناشی از آن جلوگیری کنیم؟

همان‌طور که می‌دانیم سرمازدگی درختان بر سه نوع است. سرمازدگی پاییزه که به علت سرمای زودهنگام رخ می‌دهد. سرمازدگی در فصل زمستان که به علت برودت هوا و بارش برف اتفاق می‌افتد و سرمازدگی بهاره که عامل اصلی آن ورود توده هوای سرد بی‌موقع به منطقه می‌باشد و به سرمای دیررس هم معروف است. سرمازدگی بهاره به‌ویژه برای ارقام میوه زود گل و خود ناسازگار مثل درخت زردآلو که از حساس‌ترین و زودگل‌ترین درختان میوه است، بسیار خطرناک‌تر از سایر انواع است.

راه‌های مقابله با سرمازدگی (حفاظت گیاهان از سرمازدگی) عمدتاً به دو بخش روش‌های حفاظت فعال (Active) یا کوتاه‌مدت و روش‌های حفاظت غیرفعال (Passive)یا بلندمدت تقسیم می‌شوند. روش‌های حفاظت فعال شامل حفاظت به‌وسیله بخاری، مولد باد، آبیاری بارانی، استفاده از سوخت‌های جامد و سوخت‌های دیگر، پوشش محصول، کاربرد کف‌های بادوام و ضدیخ و پاشیدن مواد مؤثر بروی گیاه می‌باشند. روش‌های حفاظت غیرفعال شامل پیشگیری به‌وسیله انتخاب اراضی مناسب کشت، گونه و رقم مناسب، تغذیه و سایر عملیات باغی می‌باشند.

نوع پایه، سن درخت، سلامت، قدرت و بنیه درخت عوامل مهم در میزان صدمات ناشی از سرمازدگی به شمار می‌آیند. جهت جلوگیری از خسارات احتمالی ناشی از سرمازدگی بهاره درختان، راهکارهای مؤثر را در مقاله راه‌های مقابله با سرمازدگی و یخ‌زدگی درختان و گیاهان معرفی کرده‌ایم؛ اما همه این راهکارها برای درخت زردآلو مناسب نیستند و درحقیقت یافتن راهی برای کاهش خسارات ناشی از سرمازدگی بهاره در درخت زردآلو کار دشواری است. تاکنون تحقیقات بسیاری دراین‌رابطه انجام شده و بسیاری از روش‌ها بی‌اثر بوده‌اند. در ادامه به چند راهکار که تأثیرات مثبتی در جلوگیری و کاهش صدمات ناشی از سرمازدگی درخت زردآلو داشته، اشاره می‌نماییم.

استفاده از ارقام دیر گل

استفاده از ارقام دیر گل ده موجب کاهش خسارت ناشی از سرمای بهاره می‌گردد؛ این نهال‌ها در مناطقی که سرمای طولانی‌مدت دارند بهترین گزینه هستند؛ زیرا در اواخر فروردین گل می‌دهند؛ درنتیجه شکوفه‌های آن‌ها از سرمای بهاره ایمن می‌مانند و دچار یخ‌زدگی نمی‌شوند. نهال زردآلوی عسگرآبادی و نصیری از انواع نهال‌های دیر گل هستند.

بنابراین توصیه می‌گردد هنگام احداث باغ باتوجه‌به شرایط آب‌وهوایی منطقه و سوابق هواشناسی، گونه مناسب با شرایط محیطی مکان باغ خود انتخاب نمایید. پیوندزدن درختان باغ با ارقام دیررس نیز راهکار دیگری است که قابل‌اجرا می‌باشد. البته این نکته نیز حائز اهمیت است که فاصله زمانی به گل نشستن در میان انواع ارقام زردآلو از زودگل‌ترین تا دیرگل‌ترین، خیلی زیاد نیست و نمی‌توان این روش را یک راهکار قطعی در مقابله با سرمازدگی بهاره دانست.

استفاده از ارقام مقاوم به سرما

یکی از مؤثرترین روش‌ها برای جلوگیری از سرمازدگی درخت زردآلو، شناسایی و استفاده از ارقام مقاوم به سرماست. از جمله این ارقام می‌توان به زردآلوی نوری دیررس، جهانگیری و خطبه‌ای اشاره کرد. (جواهر ده، ۱۳۸۸) این ارقام مقاومت خوبی به سرماهای تا منهای پنج درجه (۵-) نشان داده‌اند. این ارقام علاوه بر مقاومت به سرما از ویژگی‌هایی مانند کیفیت بالای محصول، بازارپسندی و زودرسی نیز برخوردارند. انتخاب رقم متناسب با شرایط محیطی و آب‌وهوایی محل زندگی، نیز مکان احداث باغ تأثیر بسزایی در مقابله با سرمازدگی درختان و کاهش خسارت وارده به محصول دارد.

محلول‌پاشی باهدف تأخیر در زمان گلدهی

در درختان میوه هسته‌دار به‌ویژه زردآلو استفاده از یکسری مواد شیمیایی مثل نفتالین استیک اسید و پاکلوبوترازول در فصل بهار، می‌تواند موجب تأخیر در گلدهی به مدت ۱ تا ۲ هفته گردد؛ همچنین استفاده از ترکیبات شیمیایی همچون اتفن یا همان اتیلن مایع که از هورمون‌های بازدارنده رشد است، موجب کاهش یا متوقف کردن فرایند رشد گیاهان و تعادل بخشیدن به روند رشد و نمو آنها می‌شود. تیمار درختان میوه هسته‌دار در پاییز با این هورمون باعث دیرباز شدن جوانه‌ها به مدت ۴ الی ۱۲ روز در فصل بهار می‌شود.

تأخیر در گلدهی به گیاه کمک می‌کند تا سرمای دیررس بهاره را پشت سر بگذارد و آسیب کمتری به آن وارد شود. اطلاع دقیق از تغییرات آب‌وهوایی و زمان پیک سرما در سال‌های گذشته از طریق سوابق هواشناسی منطقه، در این امر مؤثر است؛ بنابراین آشنایی با منطقه کشت درختان و احداث باغ شرطی ضروری می‌باشد.

تلفیق پوشش سایبان و گرم‌کردن باغ

تحقیقات نشان می‌دهد، سرماهای سال‌های اخیر که منجر به خسارت به باغ‌های زردآلو شده، عمدتاً از نوع جبهه‌ای و توده هوای بسیار سرد برخاسته از سیبری و نواحی مدیترانه‌ای بوده و هیچ عامل غیرفعالی قادر به مقاومت در برابر این سرما نبوده است و تمام ارقام زردآلو از حساس تا بسیار مقاوم، در بیش از ۹۰ درصد مناطق از دشت تا کوهستان و در مراحل غنچه، گل و میوه‌های تازه‌تشکیل‌شده را از بین برده است و تنها راهکاری که می‌تواند قادر به مقابله با این نوع سرما باشد، همانا پوشش‌دار کردن باغ‌ها و نصب بخاری‌ها یا پلارهای استاندارد و با تراکم مناسب و با ویژگی تولید و توزیع بهینه گرما است.

باتوجه‌به این که بعضی از ارقام به نوسانات دمایی خیلی حساس هستند؛ لذا در این روش نیز باید ارقام متحمل را کشت نمود؛ همچنین جهت افزایش کارایی و نیز توجیه اقتصادی، باید از پایه‌های پاکوتاه استفاده کرد تا با کشت متراکم و بالابردن عملکرد در واحد سطح، هزینه‌های بالای این روش در کوتاه‌مدت بازگردانده شود. (اسفهلانی و همکاران، ۱۴۰۰: ۱۳) لازم به ذکر است در همین تحقیقات دو روش گرم‌کردن باغ و استفاده از پوشش به‌تنهایی مورد آزمایش قرار گرفت؛ ولی هیچ یک از این روش‌ها به‌تنهایی تأثیر قابل‌توجهی در مقابله با سرما نداشتند و درختان زردآلو دچار سرمازدگی شدند.

چند نکته مهم:

حال که با روش‌های مؤثر مقابله با سرمازدگی درختان زردآلو آشنا شدیم، به ذکر چند نکته مهم دررابطه‌با تدابیر مدیریتی باغ زردآلو که به کاهش خسارات ناشی از سرمازدگی می‌انجامد، نیز می‌پردازیم.

نکته اول این که مدیریت خاک و بهداشت کف باغ مهم است؛ چرا که خاک باید دارای ساختمانی به‌هم‌پیوسته و متراکم، مرطوب، عاری از علف هرز و گیاهان پوششی باشد. مبارزه با علف‌های هرز و گیاهان پوششی روی کف باغ، انجام آبیاری جهت مرطوب نگه‌داشتن خاک و جلوگیری از خشکی کامل خاک جهت استفاده از ظرفیت و قابلیت حرارتی آب در افزایش حرارت خاک، اجتناب از به‌هم‌زدن خاک، بیل‌زدن یا هر گونه عملیاتی که باعث پوکی خاک شود، پیش از زمستان یا در زمستان و پیش از رسیدن زمان یخ‌بندان در منطقه از اهمیت بسزایی برخوردار است.

همچنین تغذیه درخت و بالانس غذایی آن از نکات مهم باغداری مطلوب محسوب می‌شوند؛ زیرا برای یک گیاه سالم و قوی که به‌صورت مناسب و متعادل تغذیه شده، نقطه یخ‌بندان و دمای بحرانی تنش کمتری ایجاد می‌کند.

تغذیه بهینه و متعادل درختان بر اساس آزمون خاک و برگ در طول فصل رشد درختان میسر می‌گردد. درختانی که همه عناصر غذایی به‌ویژه پتاسیم و کلسیم را به مقدار کافی جذب نموده و فاقد هر گونه کمبود غذایی باشند، مقاومت بیشتری در برابر سرمازدگی دارند و کمتر دچار سرمازدگی می‌شوند، پس انجام آزمایش‌ها سالانه امری ضروری است تا ضمن حفظ سلامتی، تمامی عناصر از کود میکرو و ماکرو موردنیاز درخت تأمین شود و بنیه درخت بهبود یابد.

حتماً و باید از احداث باغ در گودی‌های زمین اجتناب گردد تا باغ و درختان گرفتار صدمات احتمالی ناشی از هر گونه تغییرات شدید آب‌وهوایی نشوند.

سخن پایانی:

سرمای دیررس بهاره عاملی است که هر ساله رخ می‌دهد و آثار سوئی بر محصولات باغی زود گل مانند زردآلو دارد، پس این شرایط اجتناب‌ناپذیر هستند. در تحقیقاتی که با عنوان راهکارهای کاهش خسارت سرمای دیررس بهاره در محصول زردآلو انجام شده، به این نتیجه رسیدند، استفاده تلفیقی از چند روش بهترین و مناسب‌ترین راهکار مقابله با سرماهای توده‌ای و بسیار سرد در باغات زردآلو می‌باشد. تلفیق دو روش دستیابی به ارقام متحمل به سرما و ایجاد پوشش و گرم‌کردن باغ، به‌عنوان مؤثرترین روش برای جلوگیری از سرمازدگی درختان زردآلو پیشنهاد می‌شود.

بهترین کاری که باغداران باید انجام دهند، این است که بدانند باتوجه‌به شرایط آب‌وهوایی منطقه خود و همچنین ارتفاع منطقه از سطح دریا، کدام رقم سازگارتر است، برای رسیدن به گزینه مطلوب می‌توانند با کارشناسان مربوطه مشورت نمایند. کارشناسان ما در کیمیاکشت به طور تمام‌وقت آماده ارائه مشاوره به باغداران محترم هستند تا مناسب‌ترین گزینه‌ها را به شما معرفی نمایند و یاری‌گر شما در امر باغداری مطلوب و اقتصادی باشند.