محافظت از درختان در مقابل سرمازدگی

تغییرات دمایی شدید و سرماهای بی‌سابقه، اخیراً دغدغه‌هایی را برای تولیدکنندگان میوه به وجود آورده است؛ زیرا بخش وسیعی از محصولات باغی تحت‌تأثیر تنش‌های آب‌وهوایی به‌ویژه سرمازدگی از بین می‌روند و خسارات زیادی را در پی‌دارند. به همین جهت، مقاوم‌سازی گیاهان و درختان نسبت به سرما از مباحث مهمی است که موردتوجه قرار گرفته و اغلب کشاورزان و باغداران به دنبال راه‌های افزایش مقاومت درخت یا گیاه در برابر سرما هستند. برای رسیدن به راه‌های مطلوب و تأثیرگذار بهتر است ابتدا با فرایند مقاومت به سرما و چگونگی وقوع آن در گیاه آشنا شویم، سپس به راهکارهای مناسب بپردازیم.

مقاومت به سرما چیست و چگونه رخ می‌دهد؟

توانایی بافت‌های گیاهی برای تحمل دماهای بسیار پایین را مقاومت به سرما می‌نامند. این پدیده، یک فرایند فیزیولوژیکی پیچیده است که از اوایل پاییز شروع می‌شود و تا زمان شکوفاشدن گل‌های درختان میوه در فصل بهار ادامه می‌یابد.
کاهش دما در پاییز به بافت گیاه اعلام می‌کند که آب را از داخل سلول‌های خود به فضای بین سلولی منتقل کند. مقداری از این آب از طریق تعرق از بین می‌رود، اما آنچه در فضای بین سلولی باقی می‌ماند در نهایت به کریستال‌های یخ تبدیل می‌شود.

کریستال‌های تشکیل شده در این فضا به سلول آسیب نمی‌رسانند؛ اما اگر کریستال‌ها در فضای داخل سلول تشکیل شوند سبب ازبین‌رفتن غشای سلولی شده و آن را از بین می‌برند، بنابراین اگر گیاه به هر دلیلی سیگنال‌های هشداردهنده کاهش دما را دریافت نکند و آب در فضای داخل سلول دچار یخ‌زدگی شود، بافت گیاه از بین می‌رود.
البته انباشته‌شدن کریستال‌ها، فرایندی آهسته است و با سردتر شدن هوا، بافت‌ها به‌تدریج، مقاومت به سرما را افزایش می‌دهند. حداکثر تحمل درختان به سرمای هوا در مناطق سردسیر اغلب در اواسط دی‌ماه ثبت شده است.

عوامل مؤثر بر مقاومت به سرما در درختان

مقاومت به سرما تحت‌تأثیر عوامل مختلفی از جمله سلامت درخت، دما، گونه یا رقم، آناتومی گیاه و هرس قرار دارد.

• سلامت درختان

درختانی که به دنبال افت ناگهانی دما در معرض آسیب هستند، درختانی هستند که قدرت کافی ندارند یا بیش از حد قوی هستند. حفظ سلامت درختان از طریق بهترین شیوه‌ها و تدابیر مدیریتی می‌تواند به افزایش مقاومت در برابر سرما کمک کند؛ بنابراین از استرس رطوبت، کشت بیش از حد، آبیاری بیش از حد در اواخر فصل و استفاده بیش از حد کود، هرس در اواخر پاییز یا بلافاصله قبل از کاهش دما، یا هرس درختان حساس (زردآلو، هلو و شلیل) در زمستان اجتناب کنید.

• دما

مقاومت به سرما بسته به‌شدت و مدت دمای پایین، زمان وقوع، سرعت‌کاهش دما، مدت‌زمان پایداری دما و دمای منتهی به رویداد سرما متفاوت است. به همین دلیل هر رویداد سرمایی نسبتاً منحصربه‌فرد است و ممکن است یک درخت تحت‌تأثیر رویدادهای سرد متفاوتی قرار بگیرد.

هر درخت یک حداقل دمایی خاص دارد که می‌تواند تا آن میزان کاهش دما را تحمل کند. دمای حدود ۲۵- تا ۲۸- درجه سانتی‌گراد بسیاری از پرورش‌دهندگان را نگران می‌کند (به‌خصوص آلو آسیایی/ژاپنی و هلو/شلیل). دمای زیر ۲۹- درجه سانتی‌گراد همه میوه کاران را نگران می‌کند. اما در اغلب موارد آسیب سرمای شدید زمستانی به طور گسترده اتفاق نمی‌افتد.

هنگامی که نیازهای سرمایشی درختان تأمین شده باشد، تا هر زمان که دماهای نسبتاً سرد باقی می‌مانند، درختان مقاوم هستند؛ اما در اواخر زمستان که دما روبه‌افزایش می‌رود، ممکن است نیازهای سرمای تا حد نیاز برآورده نشود؛ درنتیجه درخت میوه، به‌تدریج توانایی خود برای سازگاری مجدد را از دست می‌دهد. گاهی نیز ممکن است به دلیل اختلالات آب‌وهوایی در اواسط زمستان، دوره‌ای گرمایی رخ دهد که در نتیجه چنین شرایط، درختان میوه، بیشتر مستعد آسیب زمستانی می‌شوند و خسارت ناشی از سرماهای زمستانی مشاهده می‌شود.

درحقیقت تناوب‌های دمایی گرم و سرد در زمستان عاملی مهمی است که در میزان مقاومت درخت به سرما تأثیر دارد، زیرا بخشی از خواب عمیق گیاه را از بین می‌برد و بیدارشدن زودهنگام موجب کاهش مقاومت در برابر سرما می‌شود. البته اگر درجه حرارت در روزهای منتهی به یخ‌بندان به طور مداوم پایین مانده باشد، درختان کمتر آسیب می‌بینند، حتی اگر تحت‌تأثیر دماهای سرد هم قرار بگیرند. اگر دمای هوا به‌تدریج به حالت عادی پس از هوای گرم بازگردد، درختان میوه می‌توانند بهتر سازگار شوند، اما افت ناگهانی دما تا ۶ درجه سانتیگراد (۲۰ درجه فارنهایت) یا بیشتر می‌تواند باعث آسیب زمستانی شود.

بدترین شرایط زمانی است که ما چندین روز بالای نقطه انجماد داشته باشیم و به دنبال آن یک باد سرد با دمای کمتر از ۱۷- درجه سانتیگراد باشد؛ بنابراین آمادگی لازم برای وقوع تغییرات شدید و ناگهانی هوا و مقاوم‌سازی درخت و تدابیر مدیریتی باغ جهت تأمین نیازهای سرمایی و گرمایی درختان نقشی اساسی در افزایش درخت نسبت به سرمازدگی دارد.

• گونه یا رقم درخت میوه

مقاومت به سرما بین گونه‌ها و ارقام درختان متفاوت است. یکی از راه‌های افزایش مقاومت در برابر سرما، انتخاب گونه متحمل باتوجه‌به شرایط آب‌وهوایی و جغرافیای محل زندگی و احداث باغ است.

• آناتومی گیاه

سطوح مختلف مقاومت به سرما برای قسمت‌های مختلف گیاه وجود دارد. اغلب جوانه‌های گل بیشتر در معرض آسیب سرمای زمستان هستند. به‌عنوان‌مثال، جوانه‌های گل هلو در دمای ۲۵- درجه سانتیگراد شروع به یخ‌زدن می‌کنند و می‌میرند، اما تا زمانی که دما به زیر ۲۹ درجه سانتیگراد نرسد، خود درخت آسیب نمی‌بیند.

• هرس درختان

یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در افزایش مقاومت درختان نسبت به سرما، هرس است. هرس زودرس درختان را بیشتر در معرض آسیب یخ‌زدگی در اواسط زمستان قرار می‌دهد؛ بنابراین باید سعی شود، هرس درختان تا حد ممکن در اواخر زمستان و نزدیک بیدارشدن درختان انجام شود. هرس زودرس باعث ایجاد شوک در درختان می‌شود و از سوی دیگر موجب زودتر بیدارشدن درختان خواهد شد. در این زمان، هرس موجب تحریک درخت به رشد رویشی می‌شود؛ در نتیجه ساقه‌های تازه‌تشکیل‌شده مقاومتی در برابر سرما نخواهند داشت؛ بنابراین زمان بیدارشدن درختان یکی از عواملی است که در مقابله با سرمازدگی درختان مؤثر است. هرچه درخت دیرتر بیدار شود، خطر سرمازدگی نیز کمتر خواهد بود.

راه‌های افزایش مقاومت به سرما در درختان

باتوجه‌به عوامل مؤثر در میزان مقاومت گیاه نسبت به سرما که در بخش قبل برشمردیم، به این نتیجه می‌رسیم که بهترین و تأثیرگذارترین روش مقاومت درختان و گیاهان در برابر سرما، اعمال روش‌های مدیریتی صحیح و به‌موقع در فرایند عملیات باغداری و کشاورزی است. داشتن برنامه‌های منظم و استفاده از راهکارهای پیشنهادی کارشناسان کشاورزی می‌تواند نقش‌برجسته‌ای در تأمین نیازهای درختان و احداث باغ‌ها و مزارع اصولی داشته باشد تا از گیاهان و درختان مقاومی نسبت به انواع تنش‌ها برخوردار باشیم. انتخاب رقم مناسب، برنامه تغذیه صحیح برای داشتن درختان سالم و مدیریت مناسب باغ مهم‌ترین عوامل در رسیدن به گیاهان مقاوم به سرما هستند.

1. مدیریت کوددهی گیاه

کود دهی باعث افزایش سلامت گیاه و در نتیجه افزایش مقاومت آن به سرما می‌شود. درختانی که به طور مناسب کود دهی نشده‌اند، در پاییز خیلی زود برگ‌هایشان می‌ریزد و در بهار زودتر از موقع به شکوفه می‌نشینند و در نتیجه نسبت به سرمازدگی حساس‌تر می‌شوند. به‌منظور افزایش مقاومت گیاهان، باید از به‌کاربردن کود ازته در اواخر تابستان یا اوایل پاییز و آخرین هفته‌های سبز برگی اجتناب نمود. کود فسفر باعث بهبود دوباره گیاه پس از خسارت سرمازدگی می‌شود. محلول‌پاشی فروت ست و کودهای اسیدآمینه در زمان تورم جوانه‌ها نیز در افزایش مقاومت گل و میوه در برابر سرما بسیار مؤثر است. همچنین استفاده از پتاسیم و گوگرد و هیومیک اسید در آب استارت قبل و در زمان بیدارشدن درختان نیز توصیه می‌شود.

2. تدابیر مدیریتی باغ

باغداری باید جهت افزایش مقاومت درختان نسبت به سرما همواره از یک برنامه اصولی و منظم پیروی کنند و با احداث باغ‌های اصولی به کمک کارشناسان، از وقوع انواع استرس‌های رطوبتی، آبیاری نابهنگام و بیش از حد جلوگیری نمایند. همچنین در تأمین نیازهای سرمایی درخت همچون یخ‌آب زمستانه، هرس به‌موقع و اصولی و تأمین وسایل گرمایشی و داشتن اطلاعات کافی درباره شرایط جوی بکوشند. هرچه شرایط مناسب‌تر مهیا باشد، درختان نیز از توانایی بیشتری برای مقاومت در برابر سرما برخوردار خواهند بود. همه این عوامل در گرو تدبیر مناسب یک باغدار است.

سؤالات متداول:

1. بعد از یک دوره گرم چقدر طول می‌کشد تا گیاهان دوباره سازگار شوند؟

گیاهان می‌توانند دوباره با سرما سازگار شوند، اما زمانی که مقاومت سرمایی خود را از دست دادند، زمان بیشتری طول می‌کشد، یعنی روند سازگاری مجدد بسیار کندتر است و با هر روز سرد فقط یک یا دو درجه سختی به دست می‌آید.

2. علائم آسیب زمستانی چیست؟

علائم آسیب در زمستان شامل جوانه‌های مرده، آسیب ریشه، ترک‌خوردن پوست، آسیب شکاف تنه، آسیب جوانه گل، آفتاب‌سوختگی و آسیب ریشه است. تشخیص بیشتر این علائم تا زمانی که دما به بالاتر از انجماد برسد و بافت‌ها ذوب شوند دشوار خواهد بود. برخی از علائم آسیب زمستانی تا زمانی که هوا بسیار گرم نشود، ظاهر نمی‌شود. درختانی که تنه‌های آسیب‌دیده دارند ممکن است به طور معمول برگ و گل بدهند، اما زمانی که تنه‌های آسیب‌دیده اجازه نمی‌دهند رطوبت به سمت سایر قسمت‌های درخت جریان یابد، فرومی‌ریزند.

سخن پایانی:

همواره امکان وقوع سرما و تنش‌های محیطی حاصل از تغییرات آب‌وهوایی شدید وجود دارد؛ بنابراین همه باغداران و کشاورزان باید آمادگی مواجهه با این خطرات را داشته باشند و بهترین راه برای مقابله با آسیب‌ها و افزایش مقاوم‌سازی درختان، بهره‌گیری از مطمئن‌ترین تدابیر مدیریتی باغ و مزرعه به کمک کارشناسان مربوطه است. کارشناسان ما در کیمیاکشت به طور تمام‌وقت حاضرند تا به شما در داشتن درختان و گیاهانی مقاوم، پربار و یک کشاورزی بهینه و اقتصادی کمک نمایند.

حفظ سلامت و تقویت بینه درختان و فراهم‌آوردن شرایط محیطی بهینه از مهم‌ترین عوامل در جهت افزایش مقاومت درختان نسبت به سرما است. کیمیاکشت این امکان را برای شما فراهم می‌آورد تا بهترین محصولات را جهت تغذیه مناسب و نیز داشتن باغ و مزرعه‌ای پرمحصول خریداری نمایید و از مشاوره رایگان ما بهره‌مند شوید.