برنج (Rice) یکی از مهمترین غلات و اقلام غذایی جهان است. نیمی از جمعیت جهان، به برنج بهعنوان یک غذای اصلی وابسته هستند. در ایران نیز یکی از مهمترین محصولات غذایی مصرفی، برنج است. بخش اعظم سطح زیر کشت برنج در ایران به دو استان گیلان و مازندران اختصاص دارد. برای تأمین نیاز سرانه کشور و نیز رونق اقتصادی و در بحث تجارت، رسیدن به تناژ بالا و کیفیت مطلوب میتواند مهمترین هدف یک شالیکار باشد.
برای رسیدن به این هدف و افزایش عملکرد، باید نیازهای گیاه برنج به طور کامل و صحیح برآورده شود. یکی از اساسیترین عوامل مؤثر در رشد بهینه و افزایش تناژ برنج، تغذیه و کوددهی مناسب است. باتوجهبه اهمیت این موضوع، کیمیاکشت در این مقاله به بررسی و معرفی بهترین نوع کود برای برنج پرداخته است.
بهترین کود برای برنج چیست؟
گیاه برنج نیز مانند سایر گیاهان برای رشد و نمو به املاح و مواد مغذی اساسی نیاز دارد. بهترین کود برای برنج یک کود کامل و غنی است که دارای عناصر ماکرو و میکرو باشد و بتواند بخش عمده نیازهای برنج را تأمین نماید. گیاه برنج برای تولید بهینه محصول باید رشد رویشی مناسبی داشته باشد تا بتواند سطح برگهای خود را توسعه و افزایش دهد. هرچه بوته برنج قبل از ورود به فاز زایشی و مرحله خوشهدهی، سطح برگ بیشتری داشته باشد، طول خوشه بزرگتر میگردد و تعداد دانه در خوشه بیشتری نیز تولید میشود، درنتیجه عملکرد گیاه افزایش مییابد.
به همین دلیل برنج به انواع کودهای شیمیایی و آلی نیاز دارد. کودهای آلی و دامی حاوی مقدار زیادی فسفر، مس، روی، کلسیم، بور، پتاسیم، گوگرد و منیزیم هستند و جزء بهترین و مفیدترین کودها برای برنج محسوب میشوند. این کودها علاوه بر مزایای زیادی که برای گیاه دارند؛ همچنین موجب بهبود ساختار خاک نیز میشوند.
انواع کودهای دامی پوسیده یا کود ورمی کمپوست و کمپوست با تأمین عناصر غذایی و بهبود ساختار فیزیکی و شیمیایی خاک؛ همچنین بهعنوان منبعی برای تولید هوموس خاک، مواد آلی و معدنی موردنیاز برنج را به گیاه میرسانند و موجب بهبود عملکرد آن میگردند. کود حیوانی را باید در فصل پاییز قبل از رسیدن فصل سرما به خاک اضافه کرد و باید حتماً پوسیده باشد. البته برای رسیدن به نتیجه مطلوبتر بایستی در کنار مصرف این نوع کودها از کودهای شیمیایی نیز در برنامه تغذیه کودی برنج استفاده شود.
کود اسید هیومیک برای برنج
از جمله کودهای آلی مناسب برای برنج، کود اسید هیومیک است. اسید هیومیک یک کود مغذی و طبیعی است که در آن املاح و مواد مغذی زیادی وجود دارد. این کود مفید به بهترین شکل ممکن، سلامت گیاه برنج را حفظ میکند و اجازه نمیدهد محصولات از بین بروند. البته از هیومیک اسید بهعنوان یکی از بهترین کودها برای برنج باید بهصورت برنامهریزی شده استفاده کنید تا نتایج مطلوبی حاصل شود. اثرات این کود طبیعی تا مدتهای زیادی در خاک و بر روی گیاه باقی میماند و همین امر موجب میشود گیاه برنج برای محصول دهی در سالهای بعد نیز آماده باشد.
بهترین کود برای برنج به تفکیک عناصر غذایی
هدف از کوددهی برنج، بالابردن کیفیت و عملکرد محصول است. حال اگر کشاورزان از نوع کود موردنیاز، مقدار آن و زمان کود دهی اطلاعات کافی نداشته باشند، نهتنها کیفیت محصول بالا نمیرود، بلکه مسائل و مشکلاتی برای گیاه و محیطزیست ایجاد میشود. همانطور که میدانیم عناصر به دودسته درشتمغذی (ماکرو) و ریزمغذی (میکرو) تقسیم میشوند. درشتمغذیها پرمصرفتر و ریزمغذیها کممصرف اما ضروری هستند و فقدان هر یک از این عناصر موجب اختلال در رشد گیاه میگردد.
کودهای ازته (نیتروژن):
نیتروژن از ضروریترین عناصر موردنیاز برنج است. نیتروژن سبب افزایش طول بوته، اندازه سطح برگ و بالارفتن میزان فتوسنتز؛ همچنین افزایش تعداد خوشهها میشود و برای افزایش عملکرد در واحد سطح بسیار ضروری است. مهمترین زمان نیاز برنج به عنصر نیتروژن دو تا سه هفته بعد از کاشت میباشد. کمبود نیتروژن اغلب در مراحل حیاتی رشد مانند توسعه خوشه (زمانی که گیاهان به مقدار بیشتری نیتروژن نیاز دارند) رخ میدهد.
رنگپریدگی شدید برگها در این زمان، نشانه کمبود نیتروژن است. اغلب شالیکاران، قبل از کاشت و غرقاب کردن مزرعه، از کود نیتروژن استفاده میکنند. آنها کود نیتروژن را بر روی خاک خشک میپاشند و سپس آبیاری و غرقاب کردن را انجام میدهند. ازآنجاکه کود ازت حلالیت خوبی دارد و در آبشویی از بین نمیرود، بنابراین هر چه زمان مصرف آن به نشاء کردن، نزدیکتر باشد بهتر است. معمولاً یکسوم کود ازته را در هنگام نشاء و دو سوم دیگر را در دو مرحله یکی اولِ پنجهزنی و دیگری اوایل خوشهدهی به گیاه میدهند.
باید توجه داشت که مصرف بیش از حد ازت باعث افزایش رشد بیش از حد ساقه و برگ میشود، درنتیجه سایهانداز گیاه افزایش مییابد و جذب نور و مقاومت گیاه کمتر میگردد که به ورس و خوابیدگی بوتههای برنج منجر میشود. دیگر اینکه اگر کودهای ازته بیش از حد نیاز مصرف شودند، بهوسیله آب شسته شده و وارد رودخانهها و آبهای زیرزمینی میشوند که منجر به آلودگی آب و تخریب محیطزیست میگردد؛ بنابراین باید در مصرف این نوع کودها دقت زیادی به خرج داد.
کودهای فسفاته:
فسفر نیز از جمله عناصر اصلی موردنیاز برنج است. این عنصر در تشکیل دانهها نقش بسیار مهمی دارد و باعث زودرسی محصول برنج میشود. کمبود فسفر باعث توقف رشد، کاهش پنجهزنی، کاهش تعداد برگها و خوشهها و کاهش تعداد دانه در خوشه گیاه میشود؛ همچنین کوتاه و باریک شدن برگها، کدر شدن رنگ برگها، پوک بودن دانههای برنج، کاهش وزن دانه و نداشتن کیفیت از علائم کمبود عنصر فسفر است.
حضور مقادیر مناسب فسفر در مراحل اولیه رشد گیاه برنج اهمیت زیادی دارد. این عنصر موجب رشد و تقویت دستگاه ریشهای میشود. PH خاک نقش عمدهای در قابلجذب بودن و در دسترس قرارگرفتن فسفر برای گیاه دارد. اغلب شالیکاران بر این باورند PH کمتر از ۶.۵ برای این منظور مناسب است.
در مصرف کودهای فسفاته نیز باید دقت کرد؛ زیرا مصرف بیش از حد این کود نیز خسارتزاست و غلظت بیش از حد آن در گیاه، تعادل گیاه را به هم میزند.
کودهای پتاسه:
عنصر پتاسیم به افزایش مقاومت گیاهان در برابر بیماریها کمک میکند؛ همچنین علاوه بر افزایش طول و ضخامت ریشه، سبب شروع و توسعه خوشهدهی میشود. این عنصر در فرآیندهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی گیاه برنج موردنیاز است. پتاسیم در فعالسازی آنزیمهای محرک رشد گیاه، مخصوصاً در شرایط سرما مؤثر است. این عنصر همچنین به گیاه کمک میکند که در مقابل عناصر شیمیایی غیرضروری جذب ناخواسته نداشته باشد.
کود آهن برای برنج:
عنصر آهن تا حدّ زیادی از زردشدن برگها و کاهش رشد گیاه جلوگیری میکند. آهن در کلروفیل سازی و مقاومت به سرما مؤثر است. کمبود آهن موجب زردشدن برگها، توقف رشد گیاه، کاهش وزن دانه و کاهش مقاومت گیاه در برابر عوامل آسیبزا میشود.
کود گوگرد برای برنج:
گوگرد نقش بسزایی در تقویت گیاه برنج دارد و تا حدودی از زردشدن برگهای گیاه جلوگیری مینماید. این کود مفید از خشکشدن ریشه گیاه جلوگیری میکند و اجازه نمیدهد حشرات، آفات، بیماریها و باکتریهای مضر، آسیبی بهسلامت گیاه وارد کنند.
نحوه تأثیر کود در کیفیت برنج
اولین قدم برای تشخیص بهترین کود برای برنج، اطلاع از وضعیت خاک مزرعه است که از طریق آزمایش خاک میسر میگردد. باید تأکید کرد که بدون درنظرگرفتن دادهها و نتایج آزمایش خاک، آنالیز بافت خاک و تاریخچه کاشت محصولات در مزرعه، نمیتوان در مورد شیوه و نوع کوددهی توصیه و پیشنهادی انجام داد.
بهترین زمان برای تأثیر کود در کیفیت برنج
بهترین زمان و برنامه کود دهی برای گیاه برنج بر مبنای مراحل مختلف رشد و نیاز کودی این گیاه تعیین میشود؛ همچنین باید با کارشناسان مربوطه در این زمینه مشورت نمایید.
مهمترین مراحل کود دهی برنج
- بهترین کود برای برنج قبل از کاشت
بهترین کود برای برنج قبل از کاشت، کودهایی هستند که بر اساس نتایج آنالیز خاک مشخص شدهاند و رفعکننده کمبود عناصر در خاک هستند. بهطورکلی در این مرحله استفاده از کودهای دامی پوسیده، کودهای پتاسه، کود اوره با پوشش گوگرد و کودهای فسفاته توصیه میشود. - بهترین کود برای برنج در مرحله خزانه
در این مرحله که بذرها جوانه میزنند و رشد میکنند باید از کودهایی استفاده نمود که رشد گیاه را تحریک کنند. بهترین کود برای برنج در مرحله خزانه، کودهای هیومیک اسید و فولویک اسید میباشد که بهصورت محلول در آب مورداستفاده قرار میگیرند. - بهترین کود برای برنج در مرحله انتقال نشاء
انتقال نشاء از خزانه به بستر کشت اصلی، ممکن است برای گیاه تنشزا باشد؛ بنابراین برای جلوگیری از کاهش صدمات احتمالی استفاده مجدد از کود هیومیک اسید توصیه میشود. - بهترین کود برای برنج در مرحله پنجهزنی
در مرحله پنجهزنی برنج، استفاده از کودهای فسفاته توصیه میشود؛ زیرا فسفر به افزایش پنجهزنی، افزایش مقاومت پنجهها، تولید نشاسته و در نتیجه پر شدن دانهها کمک میکند. کود دیگری که در این مرحله قابلاستفاده است کودهای حاوی عنصر روی میباشد. - بهترین کود برای برنج در مرحله ساقه دهی
در مرحله ساقه دهی بهمنظور افزایش رشد و ممانعت از بروز هر گونه تنش در گیاه، بهتر است کودهای کامل و کودهایی که دارای عناصر پتاسیم و سیلیس هستند استفاده شود. این کودها سبب افزایش وزن هزار دانه، تقویت دیواره سلولی و ممانعت از ورس ساقه میشوند؛ همچنین کودهای پتاسه در این مرحله، مقاومت گیاه در برابر تنشها را افزایش میدهند و سبب بهبود طعم و عطر برنج میشوند. - بهترین کود برای برنج در مرحله تشکیل خوشه
برنج در این مرحله به عناصر ریزمغذی همچون: آهن، روی، منگنز، مولیبدن و بور نیاز دارد. استفاده از کودهای حاوی اسیدهای آمینه در این مرحله منجر به افزایش جذب عناصر غذایی میگردد؛ همچنین از پوک شدن خوشهها جلوگیری میکند. - بهترین کود برای برنج در مرحله پر شدن دانه
بهترین کودی که میتوان در این مرحله استفاده کرد کودهای حاوی عنصر پتاسیم است. پتاسیم سبب پر شدن دانهها و بهبود کیفیت محصول میشود؛ همچنین بر روی طعم و شکل ظاهری دانه نیز تأثیر مثبتی دارد.
بهطورکلی، رعایت منظم مراحل کوددهی نقش بسزایی در افزایش عملکرد و نیز کیفیت محصول نهایی خواهد داشت.
سخن پایانی
تغذیه و کود دهی بهموقع و مناسب برنج از مباحث مهم و حائز اهمیتی است که توجه بهموقع و صحیح به آن، کلید موفقیت در کشت این محصول بهحساب میآید. از سوی دیگر کیفیت کودهای مصرفی نیز جای تأمل و دقت دارد؛ چراکه هر چه کود باکیفیتتری استفاده کنید، نتایج مطلوبتری نیز به دست میآورید و سرمایه و وقت شما هدر نخواهد رفت. تعیین نوع کود و میزان دقیق مصرف آن برای برنج به فاکتورهای مختلفی مانند کیفیت خاک، نوع منطقه، میزان و دور آبیاری و شرایط گیاه بستگی دارد. کارشناسان کیمیاکشت به طور تماموقت، با مشاوره رایگان، به شما در انتخاب و خرید بهترین کودها برای برنج با بالاترین کیفیت و مناسبترین قیمت، کمک میکنند.