تأثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی محیط زیست

تأثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی محیط زیست هنگامی‌که مصرف مازاد از نیاز گیاه در دستور کار کشاورزان قرار گیرد، بسیار منفی، زیان‌بار و نگران‌کننده است. باید قبول کرد که استفاده از کودهای شیمیایی با توجه به افزایش نیاز به تولیدات کشاورزی امری غیرقابل‌اجتناب می‌باشد. بدین ترتیب کشاورزان چاره‌ای جز مصرف این کودها باهدف افزایش بهره‌وری خاک، اصلاح معایب موجود (شوری، اسیدی)، بهبود کیفیت محصول و ارتقا سطح برداشت در واحد را ندارند. ولی مشکل به زمانی بازمی‌گردد که پرورش‌دهندگان به مصرف کود بیش از نیاز گیاهان پرداخته و این کود اضافه در خاک باقی‌مانده یا رسوب می‌کند. در این هنگام است که مشکلات یکی پس از دیگری ظاهرشده و انسان، نباتات، گیاهان، حیوانات و هرآن چه بر کره خاکی هست را تهدید می‌کنند.

باهم مهم‌ترین این تأثیرات را شمارش می‌کنیم تا ازاین‌پس برای استفاده از کودهای شیمیایی دقت و هوشمندی بیشتری را لحاظ نمایید.

بررسی و ارزیابی تأثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی محیط زیست

با بررسی تأثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی محیط زیست به موارد متعددی برمی‌خوریم که به‌راستی مصرف اصولی این کودها را به‌شدت گوش زد می‌کنند. کودهای شیمیایی همواره یکی از اولویت‌ها برای پویا ساختن کشت و زرع در جوامع است. ولی اثرات زیست‌محیطی و تخریبات عظیمی که براثر مصرف بی‌رویه و بی‌برنامه رخ می‌دهد، نیز غیرقابل‌چشم‌پوشی است.

• اثرات منفی کودهای شیمیایی بر خاک:

باآنکه ادعا می‌شود، کودهای شیمیایی به حاصلخیزی خاک، افزایش حداکثری بهره‌وری در واحد سطح خاک و بهبود شرایط تنفس پذیری و رطوبت خاک کمک شایانی می‌کنند. ولی همین عناصر حیات‌بخش در صورت مصرف بیش‌ازاندازه و بی‌موقع صدمات جبران‌ناپذیری را به بستر خاک‌ها وارد می‌کنند. تجمع فلزات سنگین و نیترات در خاک، افزایش خوراک تالاب‌ها، اسیدی یا قلیایی شدن خاک، کاهش ظرفیت نگهداری آب در خاک و تخریب خواص فیزیکی و شیمیایی خاک از مهم‌ترین این اثرات منفی به شمار می‌روند. شستشوی و جابه‌جایی ترکیبات لایه‌های مختلف خاک، نابودی موجودات مفید زنده خاک، کند شدن فعالیت میکروارگانیسم‌ها، کاهش مقاومت خاک در برابر فرسایش و نابودی رطوبت سطح خاک نیز از دیگر این مضرات است.

• اثرات منفی کودهای شیمیایی بر آب:

کودهای شیمیایی توانایی نفوذ به آب‌های سطحی و زیرزمینی و آلودگی آن‌ها را نیز دارند. چراکه به‌راحتی شسته شده به سطوح عمیق خاک نفوذ کرده و خود را به آب‌های زیرزمینی می‌رسانند. بدین ترتیب از تأثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی محیط زیست و خصوصاً آب باید به اسیدی شدن باران‌ها، آلودگی آب‌های آشامیدنی، بالا رفتن سطح گاز اکسید نیتروژن در آب، کاهش میزان اکسیژن محلول در آب و آلودگی آب‌های دریاچه‌ها و اقیانوس‌ها و بر هم خوردن چرخه طبیعی اکوسیستم گیاهان و جانوران آبی و خاکی اشاره نمود. این امربر تعادل زنجیره غذایی نیز تأثیر منفی دارد، زیرا با کاهش ماهی‌ها، پرندگان و حیوانات و حتی انسان بخش عظیمی از منبع تغذیه خود را از دست می‌دهد.

• اثرات منفی کودهای شیمیایی بر هوا:

تجمع گازهای نیتروژن در هوا، افزایش سولفور هوا، ارتقا سطح تولید گازهای گلخانه‌ای، گرم شدن اتمسفر اطراف زمین، از بین رفتن لایه ازن، جذب 200 برابری اشعه مضر خورشید همگی براثر مصرف بی‌رویه کودها بروز می‌کند. با کاهش سطح اکسیژن هوا و افزایش گاز اکسید نیتروژن محلول در آب، جذب اشعه‌ی مادون‌قرمز 200 برابر افزایش‌یافته و مشکلات فوق‌الذکر یک‌به‌یک اتفاق می‌افتند. کودها منبع متان، دی‌اکسیدکربن، آمونیاک و نیتروژن هستند که همگی جزء گازهای گلخانه‌ای خطرناک و نابودکننده لایه ازن محسوب می‌شوند. با نازک شدن لایه ازن گرمایش جهانی و تغییرات ناگهانی هوایی در آینده نه‌چندان دور در انتظار آدمی است.

• اثرات منفی کودهای شیمیایی بر گیاهان:

از تأثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی محیط زیست، گیاهان بیشترین صدمه را می‌بینند. چراکه دائماً با این مواد درگیر بوده و بافت‌هایشان جاذب‌ترین حالت را در برابر این کودها از خود نشان می‌دهند. تجمع کودها در بافت‌های گیاهی، بدمزه شدن محصولات زراعی، هدر رفت خاصیت اصلی گیاهان، از دست رفتن گونه‌های گیاهی حساس به کودها و کاهش ارزش تغذیه‌ای مواد غذایی از عمده این اثرات ناخوشایند است. ولی این کودها به همراه فاضلاب و رودخانه‌ها به بسترهای آبی راه‌یافته و سبب رشد بی‌رویه خزه‌ها و جلبک‌های سطح دریاچه‌ها، تکثیر بی‌رویه گونه‌های غیربومی و به خطر افتادن حیات آبزیان نیز می‌شوند. البته این گیاهان خودرو اشتعال‌پذیری و استعداد بالا در بروز آتش‌سوزی را نیز دارند که بسیار خطرناک است.

• اثرات منفی کودهای شیمیایی بر انسان:

انسان نیز از تأثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی محیط زیست بی‌نصیب نمی‌مانند. این کودها در بافت گیاهان تجمع یافته و از طریق تغذیه به بدن انسان وارد می‌شوند. به‌مرور سبب بروز بیماری‌ها و ناراحتی‌های متعددی می‌گردند. از مهم‌ترین کودهایی که سبب صدمه به انسان می‌شوند باید به کودهای فسفات و نیترات اشاره نمود. مسمومیت، ایجاد ناراحتی‌های گوارشی، عدم جذب اکسیژن کافی در بدن (از ترکیب نیترات با هموگلوبین خون)، اختلالات تنفسی، کلیوی و استخوانی از مهم‌ترین این معضلات است. همچنین بروز فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی و انواع سرطان (بیضه و معده) نیز از عوارض کودهای شیمیایی بر زندگی مردمان این دوره محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر با افزایش مصرف کودها، درصد بیماری نادر سندروم کودکان آبی که سبب کاهش سطح اکسیژن خون و درنهایت کما و مرگ می‌شود، نیز در این قشر بالا رفته است.

راه کارهای سودمند جهت جلوگیری از مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی

در عین ناباوری با رعایت چند راهکار ساده می‌توان انرژی خاک را حفظ و نیاز به مصرف کودهای شیمیایی را کاهش داد. با توجه به تأثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی محیط زیست به‌راستی بازگشتن به شگردهای پیشین کشت بسیار ضروری است. در غیر این صورت علاوه بر مشکلات ذکرشده، افزایش مقاومت آفات به سموم، فرسایش خاک و تولید محصولاتی ناسالم را باید پیش‌بینی نماییم.

1. اولین راه‌کار: استفاده از بقایای محصولات زراعی پیشین

بقایای محصولات زراعی پیشین خود به‌تنهایی یک کود عالی و منحصربه‌فرد برای کشت آتی محسوب می‌شوند. پس از دور ریختن آن‌ها اجتناب نموده و با زیرخاک کردنشان موجب تقویت و افزایش قابلیت نفوذپذیری خاک شوید. این بقایا توانایی تغذیه میکروارگانیسم‌های مفید خاک را بدون انتشار مواد شیمیایی نیز دارند.

2. دومین راه‌کار: کاشت ارقام افزایش‌دهنده حاصلخیزی خاک

برخی از ارقام مانند آفتابگردان، کاهو و کلم یا برخی از سبزی‌های فصلی مانند نخود، لوبیا و باقلا سبب حاصلخیزی خاک شده و زمین را برای کشت دیگر گیاهان مساعد می‌سازند. کشاورزان می‌توانند با استفاده از روش کشت تناوبی به کمک این گیاهان شرایط بهینه‌ای را در مزارع خود حاکم سازند و از تأثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی محیط زیست با کاهش مصرف این کودها بکاهند.

3. سومین راه‌کار: عدم سوزاندن بقایای محصولات سال قبل

بسیاری از کشاورزان برای آنکه سریع‌تر به زمینی آماده کشت برسند، شروع به سوزاندن بقایای محصولات زراعی پیشین می‌کنند. این فعالیت کاهش رطوبت خاک، نابودی میکروارگانیسم‌های خاک و کاهش مقاومت خاک در برابر فرسایش آبی و خاکی را به دنبال دارد. بدین ترتیب کشاورزان برای جبران بحران پیش‌آمده ناچارند به کوددهی بی‌رویه بپردازند که بسیار زیان‌بار است. پس از سوزاندن بقایای محصولات سال قبل به جد اجتناب نمایید.

4. چهارمین راه‌کار: استفاده از کودهای سازگاربا محیط زیست

کودهای سازگاربا محیط زیست (EFFs) شامل مواد طبیعی و تجزیه‌پذیری بوده که به‌کندی در خاک رهاشده و عناصر مغذی خود را به آهستگی در اختیار گیاه قرار می‌دهند. پوشش موجود بر روی این کودها مانع تماس مستقیم کود با خاک و آب، کند شدن هیدرولیزاسیون و انتشار گاز اکسید نیتروژن و دی نیتروژن شده و سطح آلودگی را بدین روش کنترل می‌کنند. افزایش مواد آلی، قدرت بافری خاک و تعدیل PH های اسیدیته و قلیایی خاک از مزایای این نوع کودها است. به همین دلیل به‌منظور مقابله بر تأثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی محیط زیست، بهترین جایگزین هستند.