آشنایی با انواع درخت گیلاس + شرایط کاشت و نگهداری

گیلاس با نام علمی (Prunus avium) یکی از میوه‌های خوشمزه و محبوبی است که در فصل بهار و تابستان به رشد کامل می‌رسد. این میوه به‌ صورت گرد، ملین و گوشت‌ دار با طعم شیرین و در سه رنگ قرمز، سیاه و زرد موجود بوده و از آن در تهیه انواع دسرها، مربا، ژله، میوه خشک و کمپوت استفاده می‌کنند. گیلاس حاوی ویتامین C، پتاسیم، فیبر و آنتی‌اکسیدان‌های قوی بوده که برای سلامتی بدن بسیار مفید است. همچنین مصرف گیلاس در کاهش التهابات، تقویت سیستم ایمنی و حفظ سلامت قلب و عروق مؤثر می‌باشد. این میوه باعث افزایش انرژی و تقویت پوست نیز شده و به‌عنوان یک منبع خوب آهن برای افراد مبتلا به کم‌خونی مفید می‌باشد. به همین دلیل اضافه کردن گیلاس به رژیم غذایی به بهبود سلامت عمومی کمک می‌کند.

انواع درخت گیلاس

درخت گیلاس را برحسب فاکتورهای مختلفی باید دسته‌ بندی و به باغداران معرفی نمود. بدین ترتیب درخت گیلاس برحسب سردسیری، گرمسیری، زود بارده، دیر بارده و بسیاری موارد دیگر دارای انواع مختلفی است که در ادامه به تشریح آن‌ها می‌پردازیم.

انواع درخت گیلاس سردسیری

نهال‌های گیلاسی که برای کشت به ارتفاع بالای 1500 متر نیاز داشته و مقاومت در برابر سرمای زمستان و تغییر دمای ناگهانی و دیررس بهاره از خصوصیات منحصر به‌ فرد آن‌ها است، به‌ اصطلاح درخت گیلاس سردسیری می‌خوانند. گیلاس تک‌دانه سیاه، گیلاس خوشه‌ای و گیلاس رژینا نمونه‌ای از درختان گیلاس سردسیری هستند.

انواع درخت گیلاس گرمسیری

درختان گیلاس گرمسیری معمولاً در مناطق معتدل و خشک کاشته شده و میوه‌های آن‌ها به‌عنوان نوبرانه به‌ سرعت وارد بازار می‌شوند. گیلاس تک‌دانه سیاه مشهدی، گیلاس زرد و گیلاس قرمز جزء درختان گیلاس گرمسیری هستند.

انواع درخت گیلاس زود بارده

این درختان گیلاس نیز به دلیل اینکه باردهی آن‌ها سریع‌تر از سایر گونه‌ها بوده، محبوبیت بالایی دارند. نهال گیلاس تک‌دانه سیاه، درخت گیلاس پایه کوتاه و درخت گیلاس پیش رس سیلویا از نمونه‌های زودبازده محسوب می‌شوند.

انواع درخت گیلاس دیر بارده

این درختان دیر گل بوده به همین دلیل میوه آن‌ها دیرتر به بار می‌نشیند. از انواع درخت گیلاس دیر بارده باید به درخت گیلاس رویشی گزیلا، درخت گیلاس ارومیه و گیلاس صورتی لواسان اشاره نمود.

انواع درخت گیلاس برحسب نوع پرورش

انواع درخت گیلاس با کاشت بذر، قلمه‌زنی و کاشت نهال آماده، امکان تولید و تکثیر دارند. عملکرد نهال گیلاس پیوندی نسبت به گیلاس بذری بهتر بوده اما گیلاس بذری نیز کیفیت و پایداری مخصوص به خود را دارد. ولی گیلاس پیوندی یا پایه رویشی بهترین انتخاب است.

انواع درخت گیلاس برحسب میزان تولید

گیلاس تک‌دانه سیاه، گیلاس شیشه‌ای، گیلاس زرد و گیلاس قرمز، جزء درختان با بیشترین باردهی و عملکرد در ایران بوده که میزان تولید بالاتری دارند.

شرایط کاشت درخت گیلاس

گیلاس یک نوع میوه خوشمزه و معروف است که در شرایط خاصی باید کاشته شود تا بهترین عملکرد را نشان دهد. این درختان نیاز به خاک با زهکشی خوب دارد تا ریشه‌ های آن‌ها به‌درستی تغذیه شوند. ازاین‌ رو قبل از کشت نهال گیلاس باید چندین بار خاک محل کشت را شخم زد تا هوا کافی به قسمت‌های زیرین خاک برسد. درختان گیلاس ریشه‌های بلند و با تراکم زیادی تولید کرده، به همین دلیل رعایت عمق کاشت 1.5 متر و عرض 50 تا 70 سانتی‌متر برای آن‌ها الزامی است. البته حفظ فواصل 9 متر بین درختان نیز باید در نظر گرفته شود. برای درختان گیلاس بر روی پایه‌های بذری به دلیل قوی بودن پایه فاصله حدود ۸-۷ متر و سایر پایه‌ها بخصوص انواع کوتاه‌قامت فاصلۀ حدود ۵-۴ متر بهترین میزان است.

شرایط نگهداری از درخت گیلاس

درختان گیلاس به آبیاری، نور و مواد غذایی بسیار حساس بوده و نیازمند مراقبت برای تولید حداکثری هستند. در ادامه به شرایط نگهداری از درخت گیلاس این میوه محبوب تابستانه بهاره اشاره می‌کنیم.

• میزان نور:

درختان گیلاس به نوربالا و در تمامی جهات به مدت ۸-۶ ساعت در طول روز نیاز مبرم دارند. گیلاس‌ها باید در مکانی با نور خورشید کافی قرار گرفته و از بادهای شدید محافظت شوند. از این‌ رو درختان پربار و با شاخ و برگ گیلاس باید با نور کافی تغذیه نمود و به تمام نقاط درختان نور را رساند. البته رعایت فواصل کشت در درختان گیلاس به‌منظور نورسانی اصولی نیز بسیار مهم است.

• آبیاری منظم:

آبیاری منظم و به‌موقع در تابستان حدود ۳-۲ مرتبه در طی هفته با عمق حداقل یک متر و قطر ۶۰ سانتیمتر (شعاع ۳۰ سانتیمتر) نیز از عوامل مهم در رشد و توسعه درخت گیلاس است. ولی بارندگی تابستانه در زمان برداشت میوه را به مشکل ترکیدگی ناشی از باران دچار می‌سازد، اما خشکی خاک نیز در تابستان منجر به عدم محصول دهی مناسب این درختان می‌شود. ولی در مقابل بارندگی زمستانی برای گیلاس بسیار سودمند است.

• کوددهی:

البته باید توجه داشت که این درختان به کود دوره‌ای نیز نیاز دارند تا مقدار مواد غذایی لازم برای رشد آن‌ها تأمین شود. در این باب به مقاله بهترین کود برای درخت گیلاس مراجعه نمایید.

• دمای کافی:

گیلاس به تابستان‌های خشک و خنک در فصل رشد و سرمای مناسب در دوره استراحت نیاز دارد. تحمل سرمایی این درختان نیز حدود ۲۵- درجه سانتی‌گراد است، بنابراین می‌بایست در حدود ۱۲۰۰-۵۰۰ ساعت در طی زمستان در دمای زیر ۷ درجه باشد. به همین دلیل کاشت این گیاه در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری توصیه نمی‌شود، زیرا نیاز سرمایی این درختان برطرف نمی‌گردد.

• خاک مناسب:

درخت گیلاس به خاک لومی شنی به‌منظور دفع راحت رطوبت نیاز دارد، زیرا این درختان در خاک‌های مرطوب دچار پوسیدگی ریشه خواهند شد. زمین‌های رسی مرطوب، زمین‌های خیلی خشک و خاک‌ها با بافت سنگین به‌ هیچ‌ عنوان برای گیلاس مناسب نیستند. همچنین خاک‌های اسیدی برای این درختان مناسب نبوده اما خاک قلیایی برای درختان گیلاس قابل‌ تحمل است. البته زیاده‌روی در افزایش اسیدیته خاک و قلیایی کردن نیز اثر منفی در رشد و باردهی درختان دارد.

• مبارزه با آفات:

از آفات رایج درخت گیلاس باید به کوکومایکوزیس گیلاس شیرین، مونیلیوز گیلاس، ورتسیلیوم گیلاس پژمرده و لکه بینی سوراخ‌دار یا کلاستوسپوریوز اشاره نمود. البته گاهی نیز شته، کرم گیلاس و قارچ‌ها و باکتری‌های نیز به این درخت یورش می‌آورند که با سموم و آفتکش‌ها باید به جنگ آن‌ها رفت.

• هرس به‌ موقع:

هرس در اوایل بهار و به‌ صورت سالانه، قبل از شروع رشد درختان در سال جدید به تضمین سلامتی درخت گیلاس کمک می‌کند. جداسازی شاخه‌های مرده و یا ناسالم، اصلاح نواحی بیش‌ از حد پر شاخه و شکل‌دهی به شاخه‌های درخت با هدف کوچک‌تر و کنترل‌پذیرتر نمودن درختان الزامی است.

در چه مناطقی درخت گیلاس کاشت می‌شود؟

انواع مختلفی از درختان گیلاس متناسب با نوع آب‌وهوا در مناطق گوناگون وجود دارد. ولی به‌ طور معمول درختان گیلاس در آب‌ و هوای معتدل و کوهپایه‌ای رشد بهتری نشان می‌دهند. بدین ترتیب با بررسی شرایط جوی منطقه می‌توانید، گونه‌ای مناسب برای کاشت در محدودۀ جغرافیایی خود بیابید. با شناخت خصوصیات و شرایط کشت هر درخت نهال یافتن نمونه‌ای مناسب برای کشت در موقعیت جغرافیایی‌تان کار چندان دشواری نیست.

بهترین زمان آبیاری درخت گیلاس

بهترین زمان آبیاری درخت گیلاس در فصول باردهی و گرم به‌صورت هر 7 تا 10 روز یک‌بار به روش آبیاری تحت‌فشار است. البته این درخت به آبیاری در دیگر فصول هر دو هفته یک‌بار نیز نیاز داشته تا توانایی جذب کود، حفاظت از ریشه‌ها و مبارزه با آفات را بیابد. برای آشنایی بیشتر با برنامه غذایی درخت گیلاس به جدول برنامه غذایی درخت گیلاس مراجعه نمایید.

سؤالات متداول

1. کدام بخش‌های درخت گیلاس قابل‌ استفاده است؟

در طب سنتی و صنعتی تمامی بخش‌های میوه گیلاس مانند گوشت، دم، هسته، برگ و ساقه مورداستفاده دارویی و خوراکی می‌باشد. ولی شکوفه‌‌ها و چوب آن را نیز در مصارف مختلف به کار می‌برند.

2. عمر باروری درخت گیلاس تا چه مدت‌ زمانی است؟

با اصلاحات متفاوتی که بر روی ژنتیک درختان گیلاس صورت گرفته آن‌ها می‌توانند تا بازه 20 تا 35 سال عمر مفید داشته باشند. البته در بازه سن 5 سالگی تا 25 سالگی این درختان بیشترین تولید را دارند. بعد از این دوره درختان کم بارتر شده و کهن‌سال محسوب می‌شوند.